درباره عبدالرزاق گورنا که برنده نوبل 2021 شد

معرفی عبدالرزاق گورنا، نویسنده تانزانیایی به عنوان برنده نوبل ادبیات 2021 در روزهای تعطیل هفته گذشته در ایران، خبر مهم رسانه‌های مجازی بود.

کمیته نوبل در بیان دلایل خود برای معرفی او به سویه ضداستعماری و توجهش به سرنوشت پناهندگان اشاره کرده است: «نفوذ سازش‌ناپذیر و دلسوزانه او در تاثیراث استعمار و سرنوشت پناهندگان در شکاف میان فرهنگ‌ها و قاره‌ها»؛ توضیحی که البته باید دید چقدر متناسب با کیفیت ادبی آثار اوست؛ وگرنه بسیارند آثار ضدسلطه و استعمار که این محتوا بر هر چیز دیگری از جمله «ادبیت» در آنها غلبه دارد؛ اما اگر نویسنده‌ای، فی‌المثل آقای گورنا، بتواند توامان از ویژگی صلح‌طلبی، استعمارستیزی در کنار اجرای ادبی قابل‌اعتنا برخوردار باشد، چنان‌که آثارش برای همه فرهنگ‌ها و زبان‌ها متضمن ارتباطی ادبی باشد و تجربه‌های شخصی را جهانی کرده باشد، آن‌وقت است که می‌توانیم بگوییم آکادمی نوبل به وظیفه اصلی و اساسی خود یعنی توجه به جنبه‌های ادبی در انتخاب برنده نوبل به درستی عمل کرده است.

انتخابی که اولا ناظر بر ویژگی‌هایی باشد که از ادبیات انتظار داریم؛ یعنی به اثری رای بدهد که بیش و پیش از هر چیز «ادبیات» باشد و به اصطلاح نسبت به سایر رشته‌های هنری از امر مازاد ادبی برخوردار باشد و اجرای محتوای آن در فرم‌های دیگر امکان‌پذیر نباشد.  گورنا چنان‌که از گفته‌هایش برمی‌آید به رفتار ادبی با تاریخ در معنای موسع آن معتقد است و نه فقط نوشتن از وقایع تاریخی. او در پاسخ به پرسشی که از نقش روایت تاریخی در آثارش می‌پرسید، گفته: «… تاریخی که ما یک داستان را در آن روایت می‌کنیم، چندان مهم نیست. چه از یک دوره تاریخی در گذشته بنویسم چه از امروز، آنچه ارزش دارد تاریخ و رفتاری است که ما با آن داریم.» او درباره زنان هم گفته: «من در کتاب‌هایم هرگز زنان را ابزاری برای نوشتن داستان نمی‌دانم و نمی‌بینم. گرچه در دوره‌های تاریخی زنان را صرفا یک وسیله و ابزار می‌دیدند و گاهی هم انسان‌هایی با قدرت‌های خارق‌العاده و شخصیت‌های استثنایی. در هر حال، این خواننده است که باید بدون توجه کردن به عذر و توجیه نویسنده شخصیت‌های زن را بپذیرد یا رد کند.»

گورنا تاکید دارد بر اینکه هیچ یک از شخصیت‌هایش مابه‌ازای واقعی و بیرونی ندارند: «بخشی از یک شخصیت را با بخشی دیگر از یک شخصیت دیگر ترکیب کرده و خیال را هم به آن افزوده‌ام تا بتوانم شخصیتی بسازم که دوست دارم. از آنجا که من با این شخصیت‌ها در فرآیند نگارش ماه‌ها و سال‌ها زندگی می‌کنم، به یک استواری و واقعیتی می‌رسند که خودپایدار است. آنها در مسیر سخن می‌گویند و خود را می‌سازند.» عبدالرزاق گورنه متولد 1948 تانزانیاست که پیش‌تر نامزد دریافت چند جایزه معتبر ادبی از جمله جایزه بوکر شده بود. خبر دریافت نوبل برای گورنا چنان نامنتظره بوده که گفته «فکر کردم تماس نوبل یک شوخی است.»