یکی از اقدامات خوب معاونت مطبوعاتی در سال‌های اخیر بحث رصد و رتبه بندی پایگاه‌های خبری در سراسر کشور بوده است. این رتبه‌بندی سنجش خوبی از وضعیت رسانه‌ای کشور به صاحبان رسانه‌ها و مردم می‌دهد و موجب پیشرفت اخلاق حرفه‌ای رسانه‌ها می‌شود. «بیژن مقدم» مدیر مسئول پایگاه خبری الف و دبیر کمیته داوری رتبه بندی پایگاه‌های خبری در گفتگو با «تیتر هنر» توضیحات کامل و جامعی از نحوه رتبه‌بندی رسانه‌ها می‌دهد که در ادامه می‌خوانید.
چون برای بسیار از مردم و اهالی رسانه خیلی واضح نیست لطفا توضیح بفرمایید ارزیابی و رتبه‌بندی رسانه‌ها را بر چه اساسی انجام می‌دهید؟
پنجمین دوره رتبه بندی پایگاه‌های خبری را در معاونت مطبوعاتی به پایان بردیم و نتایج آن را هم چند روز پیش اعلام کردیم. در این دوره استقبال چند برابری نسبت به دوره‌های قبل صورت گرفت و حدود ۱۸۰۰ پایگاه خبری از سراسر کشور در آن شرکت کردند. وقتی از عنوان سایت خبری استفاده می‌کنیم، مشخص است که منظورمان خبرگزاری و روزنامه نیست. قرار هست هر سال یک بار این رتبه‌بندی انجام شود. دوره پنجم از شهریور ۱۴۰۰ تا پایان شهریور ۱۴۰۱ معیار بررسی بود. من در بیشتر دوره‌ها حضور داشته‌ام شیوه‌نامه‌ای برای رتبه‌بندی طراحی می‌شود و بارگزاری اطلاعات و خوداظهاری توسط سایت‌ها منطبق بر آن شیوه‌نامه است و هم داوری بر آن شیوه نامه است. معیار‌ها و ضوابطی که قرار بوده مبنای خوداظهاری و داوری بوده در این پنج سال دچار تحول شده است. مسئله‌ای زمانی موضوع مهمی بوده و الان دیگر موضوع مهمی نیست.
با این حساب یعنی امسال پنجمین سالی است که این داوری و رتبه‌بندی انجام شده است؟
الزاما شاید پنج سال نباشد، چون داوری آخر با تاخیر انجام شد. نیت بر انجام هر ساله بوده، ولی طوری نبوده که هر سال انجام شود.
در زمینه کار حرفه‌ای خبری و رسانه‌ای چه معیار‌هایی برای داوران مطرح بوده است؟
چند نکته وجود دارد. یکی از کارکرد‌های رتبه‌بندی این هست که افراد متوجه بعضی از اشکالات کار‌های خودشان می‌شوند. مثلا سایتی را بررسی می‌کنید و می‌بینید آرشیو ندارد. وقتی سایتی آرشیو ندارد و مخاطب نمی‌تواند خبری را در آن جست‌وجو کند یک امتیاز منفی به شمار می‌رود. وقتی این موضوع را به اطلاع صاحبان آن رسانه اعلام کردیم این نقیصه را برطرف کردند. نکته بعدی تولید است. در شیوه‌نامه ما تولید امتیاز خیلی خوبی را دارد. اگر سایتی تولید نداشته باشد و فقط مصرف‌کننده و باز نشر کننده تولیدات دیگران باشد در این بخش امتیازی نمی‌گیرد. یا در حوزه استفاده از محتوای چند رسانه‌ای امتیازی در نظر گرفته‌ایم. ما الان چیزی به نام «بانس ریت» (Bounce rate) داریم که میزان نگه داشتن مخاطب در یک خبر را مدنظر قرار می‌دهد. این بدان معناست وقتی که مخاطب خبری را باز می‌کند چند دقیقه می‌توانید فرد را در آن خبر نگه دارید. تکنیک‌های امروز می‌گوید تیتر خوب، میان تیتر، لید خوب، پیوند‌های خبر، عکس و فیلم عواملی هستند که باعث می‌شود شخص بیشتر در خبر بماند. این‌ها کار‌هایی است که همه باید انجام بدهند. پایبندی به اخلاق رسانه‌ای و حرفه‌ای برایمان اهمیت دارد. یکی از آن‌ها ذکر منبع است. اگر پایگاه‌های خبری ما حجم زیادی از کارشان تولید نیست و توزیع محتوای منتشر شده توسط یک رسانه دیگر است باید امانتداری کند و نام منبع اصلی را قید کند. ما در شیوه نامه تاکید داریم که نام منبع در پاراگراف اول و دوم قید شود نه در انتهای مطلب. بحث دیگر این است که نام پدیدآورنده شبیه نام منبع قید شود. هم باعث تشویق می‌شود هم امانتداری بهتر حفظ می‌شود. حتی بعضی خبرگزاری و سایت‌ها عکس پدیدآورنده را می‌گذارند. بحث اشتغال هم نکته مهم بعدی است. کسی که در وزارت ارشاد و معاونت مطبوعاتی ریل گذاری می‌کند می‌گوید ایجاد اشتغال و ایجاد ثبات در رسانه موضوعیت دارد و مهم است؛ بنابراین رسانه‌ای که کارکنان خودش را بیمه کند امتیاز خوبی خواهد گرفت. حتی زمان فعال بودن یک سایت هم امتیاز دارد. رسانه‌ای که تنها هشت ساعت فعال است امتیازی مشخص می‌گیرد و رسانه‌ای که به صورت ۲۴ ساعته فعالیت دارد امتیاز دیگری می‌گیرد. امروز با توجه به رشد شبکه‌های اجتماعی، رسانه‌ها از حالت مونولوگ به سمت دیالوگ حرکت کرده‌اند و مخاطب دیگر نمی‌پذیرد فقط شنونده باشد و می‌خواهد خودش هم فعالیت کند. برای فعالیت شهروندان در رسانه باید زمینه‌های آن فراهم شود. مثلا رسانه‌ها باید صفحه‌ای مربوط به شهروندان داشته باشند که اهمیت زیادی دارد. یکی از مهمترین جلوه‌های تعامل با مردم انتشار یادداشت و مطالب مخاطبان در جای مشخصی است و از آن مهمتر انتشار و دریافت پیشنهاد و نظر است.
شما که دائم در حال رصد و بررسی رسانه‌ها هستید در حال حاضر وضعیت کلی رسانه‌ها را به لحاظ کار حرفه‌ای و رعایت نکات اخلاقی چطور می‌بینید؟
اولا به هیچ وجه وضعیت یکسانی در کمیت و کیفیت نداریم. نکته بعدی اینکه شاید یکی از رهاترین حوزه‌های تخصصی به هر آدمی غیرمتخصصی فرصت داده رسانه است. مثلا اگر الان من بخواهم در نظام مهندسی مشغول به کار شوم، به من می‌گویند، چون مهندس نیستی کاری به تو نخواهیم داد. اما در رسانه، مهندس و پزشک و شغل‌های دیگر می‌آیند و مجوز می‌گیرند و کار می‌کنند. چون برخی فکر می‌کنند این کار اصلا تخصص نمی‌خواهد. نتیجه این کار همین وضعیت بی حساب و کتاب حال حاضر می‌شود. بخشی از این اوضاع به سهل صادر کردن مجوز‌ها و افرادی که وارد این کار می‌شوند برمی‌گردد. رسانه قدر و قیمت بالایی دارد و صاحب رسانه صاحب قدرت می‌شود و خیلی‌ها به همین نیت وارد حوزه رسانه می‌شوند.
یکی از دغدغه‌های خبرنگاران حرفه‌ای این هست که برخی سایت‌ها با انتشار مطالب سطحی یا اصطلاحا زرد تنها به دنبال گرفتن بازدید به هر روشی هستند. شما وجود چنین سایت‌هایی را در فضای رسانه‌ای کشور چطور می‌بینید؟
سایت‌ها جنبه و رویکرد‌های متفاوتی دارند و ما هم از همه انتظار نداریم یک مدل باشند. سایت‌هایی که جنبه سرگرمی را مورد توجه قرار می‌دهند به بخشی از نیاز‌های مردم پاسخ می‌دهند. من می‌گویم تا اینجای قضیه مهم نیست. از جایی بحث‌های ما شروع می‌شود که همین سایت‌ها به دروغ آلوده می‌شوند. به زدن تیتر‌های فریبنده و غیراخلاقی آلوده. الزامی ندارد ما وارد حوزه‌های فساد اخلاقی در آن سر دنیا شویم. یا اینکه فیلمی را می‌گذارد که وجود ندارد. این فریب مخاطب است. یکی از کار‌های هیئت نظارت بر مطبوعات رصد این جنس از رسانه‌ها و تذکر و آموزش به آنهاست. اگر آن‌ها نکات حرفه‌ای و اخلاقی را رعایت کنند به اندازه کافی سوژه و خبر برای کارشان وجود دارد و دلیلی ندارد دست به چنین کار‌هایی بزنند.
