جشنواره تئاتر فجر از چند سال گذشته دچار نوعی رکود شده است. از سال ۱۳۹۸ به این سو، جشنواره تئاتر فجر با مشکلاتی زیادی روبه‌رو شد. امکان اجرای درست برای نمایش‌ها وجود نداشت و تماشاگران نیز تمایلی به دیدن آثار نداشتند. با پشت سر گذاشتن بحران کرونا، اما جشنواره به حالت قبلی خودش برنگشت و همچنان خالی از شور و اشتیاق برگزار می‌شد.
سال گذشته نیز جشنواره تئاتر فجر نتوانست به روز‌های خوب خودش برگردد. کیفیت نمایش‌ها عمدتا پائین بود، تماشاگران میلی به دنبال کردن جشنواره نداشتند و خبری از هیجان سال‌های نه چندان دور گذشته نبود. در چنین وضعیتی، باید خیلی چیز‌ها در رویه برگزاری جشنواره تغییر می‌کرد.
به نظر می‌رسد در چهلودومین جشنواره بین‌المللی تئاتر فجر، از تجربیات ناخوشایند قبلی درس گرفته شده و مدیران جشنواره در تلاش بوده‌اند تا با رعایت نکات مهم و اساسی، جانی دوباره به جشنواره تئاتر فجر بدهند. دست‌اندرکاران جشنواره امیدوارند، جشنواره ۴۲ دوباره با همان شور و شوق قبلی برگزار شود و بتواند تماشاگرانش را راضی نگه دارد.
اما در این زمینه چه کار‌هایی باید صورت بگیرد تا ریلِ جشنواره تئاتر فجر را به مسیر اصلی‌اش برگرداند؟ در ادامه نگاهی به اقدامات کارگشا و اساسی در این زمینه انداخته‌ایم که توجه به آن‌ها می‌تواند کمک شایانی به تئاتر کشور کند.
۱. توجه به کیفیت بالای نمایش‌ها
شاید توجه نکردن به کیفیت نمایش‌ها در چند دوره اخیر جشنواره، عامل مهمی در پائین آمدن کیفیت جشنواره باشد. بالاخره هر چقدر نمایش‌های باکیفیت و خوب در جشنواره به روی صحنه بروند، به همان میزان استقبال از جشنواره بالا خواهد رفت.
انتخاب آثار ضعیف و باکیفیت پائین به اعتبار جشنواره لطمه وارد می‌کند. در گذشته نام‌های بزرگی پا به جشنواره می‌گذاشتند و حضورشان، هیجان جشنواره را دوچندان می‌کرد. اما در ادوار گذشته جشنواره، خبری از نام‌های بزرگ و معتبرِ تئاتر ایران نبوده است.
در غیاب بزرگان، هنرمندان جوان و تازه‌کار با آثارشان به چشم نیامده‌اند. یعنی نمایش‌هایشان آنقدر خوب و چشم‌نواز نبوده که به چشم بیاید و در آینده بتوان از آن‌ها به عنوان پدیده نام برد. در گذشته، از جشنواره تئاتر فجر، استعداد‌های جوانی به عنوان پدیده بیرون می‌آید و خیلی زود طرفداران خودش را پیدا می‌کرد، ولی در سال‌های اخیر، خبری از این موضوع نبوده است.
در چنین شرایطی اگر آثار باکیقیت جشنواره کم باشد خیلی بهتر از این است که تماشاگران تعداد زبادی نمایش ضعیفِ ببینند. جشنواره تئاتر فجر، جایی است که کیفیت باید بر کمیت بچربد و نباید به هیچ عنوان کیفیت را فدای کمیت کرد.
البته مدیران جشنواره تئاتر فجر امسال تاکید زیادی بر روی کیفیت نمایش‌ها داشته‌اند و با حساسیت زیادی نمایش‌ها را انتخاب کرده‌اند. باید دید کیفیت نمایش‌های جشنواره تئاتر فجر، می‌تواند خاطره چند دوره قبلی را بشورد و ببرد یا خیر.
۲. تعامل هنری با کشور‌های صاحب سبک
حضور هنرمندانِ مستعد و شناخته شده کشور‌های دیگر در جشنواره تئاتر فجر موجب آشنایی کارگردانان ایرانی با سبک‌ها و اندیشه‌های تازه می‌شود. تئاتر همچون هنر‌های دیگر دائم در حال تغییر و شکوفایی است و هنرمندی در آن موفق است که استعدادی برای خلقِ ایده‌های جدید داشته باشد.
همچنین این حضور کمک می‌کند تا تماشاگران نیز با آثار جدید و خوبِ دنیای تئاتر آشنا شوند. هرچقدر این تعامل پررنگ‌تر و گسترده‌تر باشد، به آشنایی بیشتر و تربیت هنرمند و تماشاگر کمک می‌کند. در بسیاری از دوره‌ها دیده‌ایم که گروه‌های تئاتری کشور‌های دیگر چه ایده‌های نابی با خودشان به جشنواره آورده‌اند و فضایی خاص به جشنواره بخشیده‌اند.
فضای اجتماعی و فرهنگی کشورمان، کار را برای حضور همه گروه‌های تئاتر سخت می‌کند، ولی آن‌هایی که با اندیشه و هنرشان وارد می‌شوند، می‌توانند حرف‌هایی نو بزنند. جشنواره تئاتر فجر باید سراغ کشور‌های صاحب سبک در تئاتر برود و پذیرای آن‌ها باشد. این تعامل به مرور اتفاقات بسیار خوبی را رقم خواهد زد.
۳. درگیر کردن شهرداری و مردم با جشنواره
در نشست خبری چهلودومین جشنواره تئاتر فجر، کاظم نظری با گلایه از همکاری کم و ضعیف شهرداری تهران سخن می‌گفت. اذعان داشت در تمام جشنواره‌های معتبر دنیا، بخشی از کار‌ها و هزینه‌ها را شهرداری‌های آن شهر انجام می‌دهد.
حرف هم حرفِ درستی است و مدیران جشنواره به هر طریقی که شده باید شخصِ شهردار و شهرداری‌ها را درگیر تئاتر کنند. این درگیر شدن نه فقط در زمان جشنواره، بلکه باید یک درگیری دائم و مداوم باشد. تئاتر از طریق مراکز شهرداری و با حمایت شهردار باید به تمام محلات برود و موجب آشنایی و پیوندِ نزدیک مردم شود.
امروز تئاتر نه فقط به عنوان یک سرگرمی بلکه به عنوان هنری وسیع در نظر گرفته می‌شود. تئاتر در کنار فرهنگ‌سازی و انتقال اندیشه، حتی در زمینه تراپی و درمان بسیاری از بیماری‌های روحی و روانی مورد استفاده قرار می‌گیرد.
در شهر شلوغی مثل تهران، مردم باید پیوندی نزدیک با هنر تئاتر داشته باشند تا از این طریق هم اوقات فراغت‌شان را پر کنند و هم جنبه‌های فرهنگی‌اش را در نظر بگیرند.
هنرِ تئاتر مردم یک کشور را مسائل زیادی آشنا می‌کند که یکی از آن‌ها ادبیات است. مدیران اداره کل هنر‌های نمایشی و دبیران جشنواره باید شهرداری را پای کار جشنواره تئاتر بیاورند و از این طریق سنگِ بنایِ یک کار عظیمِ فرهنگی را بگذارند.
۴. جلب حمایتِ بخش خصوصی
دبیران جشنواره در هر دوره از کمبود بودجه و توجهِ کمِ مسئولان دولتی به جشنواره تئاتر فجر گلایه دارند. گلایه‌هایشان هم بجاست، ولی جشنواره تئاترفجر پس از ۴۲ سال برگزاری، بالاخره باید بتواند خودش را از بودجه دولتی رها کند.
اگر بودجه دولتی کم است، مدیران جشنواره باید بتوانند بخش خصوصی را وارد جشنواره کنند. هرچقدر یک جشنواره بنیه مالی قوی داشته باشد به همان اندازه می‌تواند بزرگ‌تر و باشکوه‌تر برگزار شود.
اگر مدیران جشنواره بتوانند به صورت حرفه‌ای و درست به جذب سرمایه بخش خصوصی ورود کنند، قطعا مدیران زیادی از این بخش را خواهند دید که مشتاق حضور در جشنواره خواهند بود.
رویدادی مثل جشنواره تئاتر فجر، با خودش قشری علاقه‌مند را به سالن‌های نمایش می‌کشاند و این فرصت خوبی برای بهره بردن از تبلیغات و کار‌های دیگر است.
جشنواره تئاتر فجر پس از ۴۲ سال، باید دست روی پا‌های خودش بگذارد و بتواند بخشی از هزینه‌هایش را تامین کند. بعد از این مهم، مدیران جشنواره، تاثبرات مهمش را در تمام ابعاد خواهند دید.
نویسنده: احمد محمدتبریزی
