چند نکته درباره برنده نوبل ادبیات در سال ۲۰۲۴/ «هان کانگ» و آگاهی از رنج‌های بشر

خبر بردن جایزه نوبل ادبیات از سوی نویسنده‌ای کم‌نام و نشان بازتاب‌های زیادی در فضای مجازی و رسانه‌های رسمی داشت. شبکه‌های اجتماعی ایرانی در نخستین واکنش خودشان به این خبر، دیالوگی از فیلم زندگی‌های گذشته (Past Lives) را آوردند.

در این فیلم دختری که با خانواده‌اش قصد مهاجرت از کره‌جنوبی به امریکا را دارد، می‌گوید: «ما مهاجرت می‌کنیم، چون من می‌خوام نوبل ادبیات رو ببرم و هیچ وقت نوبل رو به یک کره‌ای نمیدن.»، اما امسال جایزه معتبر نوبل ادبیات به نویسنده ۵۳ ساله کره‌ای به نام «هان کانگ» رسید.

اعلام این خبر از چند نظر حائز اهمیت بود. در تاریخ ۱۱۷ ساله نوبل ادبیات تا به حال تنها ۱۸ نویسنده زن، موفق به بردن این جایزه شده‌اند. یک مقایسه آماری ساده اختلاف فاحش میان برنده‌شدن مردان و زنان را نشان می‌دهد.

همین حضور کم زنان در فهرست برندگان در چند دهه اخیر انتقاداتی را متوجه کمیته نوبل کرده است. منتقدان به نگاه مردانه اعضای آکادمی در انتخاب نفر برگزیده انتقاد داشته و گفته‌اند آکادمی توجه کمتری به نویسندگان زن دارد، البته هرچقدر رو به جلو آمده‌ایم، وضعیت بهتر شده و زنان تقریباً در یک دهه اخیر توانسته‌اند پنج بار جایزه نوبل ادبیات را به خانه ببرند.

اتفاق مهم برای مردم کره

برنده شدن «هان کانگ» اتفاق مهمی برای کره‌جنوبی به شمار می‌رود. این برای اولین بار است که نویسنده‌ای از این کشور جایزه نوبل می‌گیرد و آن‌ها برای این موضوع بسیار خوشحال هستند. کره‌جنوبی در سال‌های اخیر هرچقدر در صنعت سریال‌سازی و سینما جلو بوده نتوانسته است به آن اندازه در ادبیات رشد داشته باشد و شاید برنده‌شدن نویسنده‌ای از این کشور، جرقه این اتفاق را بزند.

ادبیات کره‌جنوبی در مقایسه با ژاپن و چین همواره چندین قدم عقب‌تر بوده است. ژاپنی‌ها در این سال‌ها به نویسنده‌های جهانی مثل هاروکی موراکامی و کازو ایشی گورو بالیده‌اند؛ نویسندگانی که در سطح جهان خوانندگانی زیادی دارند و توانسته‌اند نام کشورشان را در عالم ادبیات پرآوازه نگه دارند، ضمن آنکه ایشی‌گورو با کسب جایزه نوبل ادبیات در سال ۲۰۱۷، بیش از گذشته بر نام و اعتبار خودش و کشورش افزود.

چینی‌ها نیز تا به حال دو بار در سال‌های ۲۰۰۰ و ۲۰۱۲ جایزه نوبل ادبیات را به کشورشان برده‌اند. «گائو شینگجیان» در سال ۲۰۰۰ و «مو یان» در سال ۲۰۱۲ به خاطر «رئالیسم خیره‌کننده‌ای که قصه‌های مردمی و تاریخ را با زمان حال پیوند می‌دهد» برنده جایزه نوبل ادبیات شدند.

نثری ظریف، زیبا و غم‌انگیز

حالا کره‌ای‌ها با نوبل ادبیاتی که از سوی «هان کانگ» گرفته‌اند، می‌توانند به ادبیات‌و نویسندگان‌شان ببالند و خود را در قد و قواره‌های ژاپن و چین نشان دهند. این جایزه نوبل از یک جهت دیگر خیلی به مذاق کره‌ای‌ها خوش آمد چراکه تا پیش از اعلام رسمی نام نویسنده، رسانه‌ها بیشترین شانس را به «کان ژو» نویسنده آوانگارد چینی می‌دادند، اما حالا «کانگ» نوبل را از چنگ چینی‌ها درآورده و به کره‌جنوبی برده است. همچنین او اولین نویسنده زن آسیایی است که برنده این جایزه می‌شود و همین مسئله باز توجه به بردن نوبل «کانگ» را دوچندان می‌کند.

آنا کارین‌پالم، یکی از اعضای منتخب کمیته نوبل ادبیات، سبک ادبی «کانگ» را چنین توصیف می‌کند: «هان کانگ نثری تند و تغزلی دارد که هم لطیف است و هم بی‌رحمانه. تداومی در مضامین او وجود دارد که کاملاً قابل توجه است، اما در عین حال، تنوع سبکی عظیمی در آثارش جلب توجه می‌کند که هر کتاب را به جنبه‌ای جدید یا بیانی جدید از این مضامین اصلی بدل می‌سازد.»

هان سونگ‌وون، پدر «هان کانگ» نویسنده‌ای پرکار در کره‌جنوبی شناخته می‌شود. او نوشته‌های دخترش را بسیار ظریف، زیبا و غم‌انگیز توصیف می‌کند و معتقد است ترجمه خوب کتاب‌ها از زبان کره‌ای به زبان انگلیسی باعث شده است اعضای آکادمی به کتابی از شرق آسیا جایزه بدهند.

مسیر نویسنده کره‌ای

اما «هان کانگ» برای رسیدن به جایزه نوبل ادبیات چه مسیری را طی کرد. هان که در دانشگاه رشته ادبیات کره‌ای خوانده، نویسندگی را به طور حرفه‌ای از میانه‌های دهه ۹۰ میلادی شروع کرد. او پس از نوشتن چهار کتاب، در رمان پنجمش به نام «گیاهخوار» نگاه‌ها را متوجه استعداد و مهارت نویسندگی‌اش کرد.

رمان «گیاهخوار» درباره یک زن میانسال کره‌ای است که ناگهان یک شب تصمیم می‌گیرد، دیگر گوشت نخورد. در کل «هان کانگ» با نگارش «گیاهخوار» نمایی کلی از ابعاد وجودی انسان را پیش‌روی مخاطب ترسیم می‌کند و قصد دارد میان بُعد طماع و خودمحور و فداکار و ازخودگذشته وجود انسان، تصویری قیاسی ترتیب دهد.

این کتاب در سال ۲۰۱۵ به زبان انگلیسی ترجمه شد و یک سال بعد جایزه ادبی بین‌المللی «من بوکر» را کسب کرد. این اولین رمان کره‌ای بود که برنده جایزه بین‌المللی بوکر می‌شد. با دریافت این جایزه، کانگ به عنوان نویسنده‌ای بین‌المللی شناخته شد و نامش تا حدودی بر سر زبان‌ها افتاد.

کتاب‌های بعدی او نیز با استقبالی نسبی روبه‌رو شدند. کتاب «اعمال انسانی» در سال ۲۰۱۴، در فهرست۱۰۰ کتاب برتر سایت آمازون در سال۲۰۱۷ قرار گرفت. حال پس از انتشار خبر بردن جایزه نوبل، استقبال از کتاب‌های او به طرز عجیبی در کره بالا رفته است.

طبق آمار کتابفروشی‌های این کشور، از روز اعلام بردن جایزه نوبل ادبیات، ۹ عنوان از ۱۰ عنوان پرفروش بازار کتاب کره‌جنوبی مربوط به «هان کانگ» است. مرکز کتاب کیوبو به عنوان بزرگ‌ترین فروشگاه زنجیره‌ای کتاب در کره‌جنوبی اعلام کرد فروش کتاب‌های هان کانگ از روز جمعه هفته گذشته با استقبال بی‌سابقه‌ای همراه شده و همه عناوین تقریباً به فروش رفته است.

آگاهی از رنج‌های بشر

با وجود این موفقیت بزرگ، کانگ رویکردی عقلانی و انسانی در مواجهه با نحوه ابراز شادمانی و خوشحالی‌اش گرفت. او که در کتاب‌هایش از رنج‌های بشری و جنایت‌های حاکمان مستبد در کشورش نوشته است، حالا با وقوع جنگ در دنیا، آشفته و پریشان به نظر می‌رسد.

برای کانگ، الان زمانی برای عزا گرفتن است نه هنگامه شادی. در زمان رنج انبوه انسانی او به عنوان یک نویسنده حساس، مسئولیت اخلاقی سنگینی روی شانه‌هایش احساس می‌کند. برای او، این روز‌ها بیش از هر زمان دیگری آلوده به گزارش‌های تازه از مرگ و میر مردم و کودکانی است که هر روز اخبار آن از غزه به گوش می‌رسد.

وقتی هان از تمایل خانواده و اطرافیانش جهت برپایی ضیافت جشن برای موفقیتش مطلع شد، به خانواده‌اش گفت: «لطفاً در حالی که شاهد این رویداد‌های غم‌انگیز هستید، جشن نگیرید. آکادمی نوبل این جایزه را به من نداد تا از آن لذت ببرم، بلکه من جایزه را برای هوشیارتر شدن گرفتم.»

پس از این جایزه و اظهارنظرها، مردم جهان با حساسیت بیشتری کتاب‌های «هان کانگ» را می‌خوانند. آن‌ها حالا به شکلی دقیق‌تر با اندیشه و روحیه این نویسنده کره‌ای آشنا شده‌اند و می‌دانند او آدمی نیست که چشمانش را به روی مصائب و مشکلات انسان‌ها ببندد و خودش را غرق دنیای پیرامونش کند.