شاید اگر یک دهه پیش از کسی درباره کیفیت و کمیت انیمیشن‌های ایرانی سوال می‌کردید، کمتر کسی احتمال می‌داد انیمیشن‌های ایرانی در عرض ۱۰ سال به چنین جایگاه مهمی در سینمای ایران دست پیدا کنند.
امروزه بسیاری از کشورهای مطرح دنیا، سرمایه‌گذاری سنگینی را بر روی تولید انیمیشن‌های باکیفیت کرده‌اند و جذب مخاطب در این حوزه برایشان اهمیت زیادی دارد.
سینمای ایران نیز با درکِ ضرورتِ انیمیشن‌سازی در سینما، از سال‌های ابتدایی دهه ۹۰، کارِ ساخت انیمیشن‌های جدی و مخاطب‌پسند را شروع کرد.
رستم و سهراب آمدند
نخستین تلاش‌های انیمیشن‌سازان ایرانی در سال ۱۳۹۲ با ساخت انیمیشن «رستم و سهراب» به کارگردانی کیانوش الوند شروع شد. «رستم و سهراب» به لحاظ جذابیت‌های بصری، فاصله زیادی با انیمیشن‌های روز دنیا داشت ولی توانسته بود با بهره گرفتن از داستانی اسطوره‌ای از ادبیات ایران، برای مخاطب ایرانی جذابیت داشته باشد.
یک سال پس از ساخت «رستم و سهراب»، انیمیشن «شاهزاده روم» به سی‌وسومین جشنواره فیلم فجر آمد و توانست نظرهای مثبت زیادی بگیرد. انیمیشن به لحاظ کیفی یک سر و گردن از «رستم و سهراب» بالاتر بود و کیفیت اثر نشان از پیشرفت کارگردانان ایرانی در این حوزه داشت.
سازندگان «شاهزاده روم» برای پخش و اکران این انیمیشن در کشورهای دیگر، از قبل با فکر و ایده وارد شده بودند. سینمای ایران که همیشه در پخش و اکران در کشورهای دیگر با مشکلات زیادی روبه‌رو بوده، حالا با انیمیشن‌هایش تا حدودی می‌توانست این خلا را پر کند.
اثر هادی محمدیان با الهام گرفتن از داستانی مذهبی و بین‌الادیانی، توانست نظر مساعد شرکت‌هایی در لبنان جهت اکران فیلم، در لبنان و سایر کشورهای عربی به روی صحنه رفت. این انیمیشن در سال ۲۰۱۵ در لبنان توانسته بود عنوان ششمین فیلم پرفروش اکران را به خود اختصاص دهد. این اتفاق مهمی بود که در سینمای ایران در حال رخ دادن بود.
اکران انیمیشن‌های ایرانی در کشورهای دیگر، نه تنها موجب بازگشت سرمایه سازندگان اثر و سودآوری برایشان می‌شد، بلکه انیمیشن ایران را در سطح ایرانی جا می‌انداخت و برایش مخاطب جذب می‌کرد. موفقیت‌های «شاهزاده روم» در این مسیر، بقیه را به ادامه راه دلگرم کرد.
پیشرفت پله به پله انیمیشن‌های ایرانی
سال ۱۳۹۴، یک انیمیشن باکیفیت و قوی دیگر به جشنواره فیلم فجر و سینماهای ایران آمد. «فهرست مقدس» با بحث‌های فنی، صنعت انیمیشن‌سازی ایران را یک پله ارتقا داد و توانست نظرات مثبت زیادی از سوی مخاطبان و منتقدان بگیرد.
«فهرست مقدس» به خاطر کیفیت قابل اعتنای فنی‌اش به هفته انیمیشن جشنواره «کن» راه پیدا کرد که برای سینمای ایران اتفاق مهمی به شمار می‌رود. این انیمیشن در اکران داخلی چندان موفق نبود ولی حضور بسیار درخشانی در جشنواره‌های بین‌المللی داشت.
«فهرست مقدس» علاوه بر درخشش در جشنواره فیلم فجر، بهترین انیمیشن اسپانیا در جشنواره مادرید ۲۰۱۶ شد و از سوی بعضی نشریات آمریکایی، در فهرست بهترین انیمیشن‌های ساخته شده در سال ۲۰۱۶ راه پیدا کرد.
انیمیشن «آخرین داستان» که تولیدش چیزی نزدیک به ۱۰ سال طول کشیده بود، در سال ۱۳۹۶ با الهام گرفتن از داستان‌های شاهنامه اکران شد و نقدهای مثبت زیادی در داخل و خارج گرفت.
«آخرین داستان» که با برداشتی آزاد از شاهنامه به روایت قصه ضحاک ماردوش، کاوه آهنگر و آفریدون می‌پرداخت، موفق به کسب ۱۵ جایزه ملی و بین المللی شد و در ۳۲ کشور مثل آمریکا، روسیه، اسپانیا، سوئد، یونان و نروژ به نمایش در آمد. هر چه سال‌ها می‌گذشت، انیمشین‌سازی در ایران، در ساخت و اکران پخته‌تر عمل می‌کرد و بهتر از قبل می‌توانست خودش را در سطح جهانی مطرح کند.
در مورد ساخته اشکان رهگذر اتفاق جالب توجهی دیگری هم افتاد. این انیمیشن در سال ۲۰۲۰، به عنوان نماینده سینمای ایران، به اسکار فرستاده شد. این اولین باری بود که یک انیمیشن به عنوان نماینده سینمای ایران به اسکار می‌رفت و مشخص بود انیمیشن‌های ایرانی حرف‌های زیادی برای گفتن داشتند.
فروش خیره‌کننده انیمیشن‌های ایرانی در روسیه
انیمیشن «فیلشاه» با بهره گرفتن از عناصر داستانی جذاب توانست در سال ۱۳۹۷، به جدول ۱۰ فیلم پرفروش سینمای ایران راه پیدا کند و فروشی نزدیک به ۸ میلیارد تومان داشته باشد.
اما استقبال از اثر هادی محمدیان فقط به ایران محدود نماند. این انیمیشن در ۴۰۰ سینمای روسیه هم اکران شد و از سوی کارشناسان سینمای روسیه نظرات مثبت و خوبی گرفت. آنها اعتقاد داشتند استقبال از اکران «فیلشاه» می‌تواند زمینه مناسبی برای اکران دیگر فیلم‌های ایرانی فراهم کند.
با توجه به موفقیت‌های «فیلشاه» در اکران، محمدیان، کارگردان این انیمیشن در گفت‌وگویی که همان زمان اکران داشت، از پیشرفت قابل توجه انیمیشن‌سازی در ایران صحبت کرد و گفت که در این حوزه، نه تنها در خاورمیانه بلکه در سطح جهانی، جزو برترین‌های ساخت انیمیشن به حساب می‌آییم.
انیمیشن «بنیامین» به کارگردانی محسن عنایتی، در مسیر روبه رشد انیمیشن‌های ایرانی ساخته شد و ضمن موفقیت در چند جشنواره خارجی، در سال ۱۳۹۸ با مشکلات عدیده‌ای در اکران روبه‌رو شد.
اتفاقات اجتماعی و سیاسی سال ۹۸ و پس از آن همه‌گیری ویروس کرونا و تعطیلی سینماها، دست به دست هم داد تا «بنیامین» آنطور که باید و شاید در اکران دیده نشود. با این حال سازندگان انیمیشن از فروش اثرشان راضی بودند.
انیمیشن‌های بعدی به نام‌های «پسر دلفینی»، «لوپتو» و «بچه زرنگ» در ادامه از راه رسیدند تا شکوفایی صنعت انیمیشن ایران کامل شود.
«پسر دلفینی» که پس از تعطیلی و رکود سینماها در سال ۱۴۰۱، اکران شد، به فروشی خیلی خوب در ایران و سایر کشورها دست پیدا کرد.
اثر محمدخیراندیش در گیشه داخل ایران فروشی ۲۳ میلیاردی داشت تا پنجمین فیلم پرفروش سال شود. اما موفقیت «پسر دلفینی» فقط محدود به داخل نماند و این انیمیشن با اکران گسترده در ۲۷۰۰ سالن سینمای روسیه، ۱٫۷ میلیارد دلار در گیشه این کشور فروش داشت که رقمی خیلی خوب برای سینمای ایران به شمار می‌رود.
سوددهی بالای «پسر دلفینی» برای سایر هنرمندان فعال در صنعت انیمیشن امیدوارکننده بود.
انیمیشن‌ها جزو فیلم‌های پرفروش سال
«لوپتو» به کارگردانی عباس عسکری، با فروش ۲۱ میلیاردی، هشتمین فیلم پرفروش سال ۱۴۰۱ شود تا از ۱۰ فیلم پرفروش سال گذشته، دو انیمیشن حضور داشته باشد. این فروش بالا، به وضوح نشان می‌دهد مخاطبان ایرانی به ویژه خانواده‌ها، چه علاقه زیادی به تماشای انیمیشن دارند.
امسال نیز انیمیشن «بچه زرنگ» با فروشی بیش از ۵۶ میلیارد تومان، جزو چهار فیلم پرفروش سال قرار گرفته و ظرفیت‌های سینمای ایران جهت سرمایه‌گذاری در صنعت انیمیشن را نشان می‌دهد.
نگاهی به تاریخچه انیمیشن‌سازی در یک دهه اخیر به خوبی نشان می‌دهد، انیمیشن‌های ایرانی چه مسیری را جهت پیدا کردن هویتی مستقل در چهل‌ودومین جشنواره فیلم فجر پیموده‌اند.
برای نخستین بار، انیمیشن بخشی جداگانه در جشنواره فیلم فجر دارد و داوران به شکلی جدی‌تر آنها را مورد قضاوت قرار خواهند داد.
چهار انیمیشن «ببعی»، «رویا شهر»، «ساعت جادویی (سفر به تاریکی)» و «شمشیر و اندوه»، حاضر در جشنواره هستند که با همدیگر به رقابت می‌پردازند.
حضور بخش انیمیشن، حال و هوای خاصی به جشنواره خواهد بخشید و فضای آن را گرم‌تر از قبل خواهد کرد. اگر صنعت انیمیشن‌سازی همینطور پرقدرت و باکیفیت به راه خود ادامه دهد، کمک زیادی به رشد و پیشرفت سینمای ایران خواهد کرد.
سوددهی بالای انیمیشن‌ها و دستِ باز سازندگان در طرح روایت‌های داستانی مختلف، عامل مهمی در جذب مخاطب به شمار می‌روند.
صنعت انیمیشن در ایران دیر پا گرفت ولی با سرعت زیادی رو به جلو حرکت کرد و به پیشرفت قابل توجهی رسید. با همین دست فرمان، سینمای ایران یکی از قطب‌های تولید انیمیشن در آسیا یا جهان خواهد شد.
