از ترافیک و شلوغی خیابان‌های اطراف مصلای تهران می‌توان حدس زد که نمایشگاه کتاب روز شلوغی خواهد داشت. در دل اظهار امیدواری می‌کنی که این شلوغی کاذب نباشد و بسیاری از بازدیدکنندگان با کتابی در دست نمایشگاه را ترک کنند.
ظهرِ آفتابی تهران به همراه نسیم خنک اردیبهشتی، فرصت مناسبی را برای گشت و گذاری در نمایشگاه کتاب فراهم کرده است. بخشِ ناشران عمومی بخش محبوبِ کتابخوان‌هاست. جایی که انتشاراتی‌های معتبر کشور در حوزه‌های گوناگون گردهم جمع می‌شوند تا کتاب‌هایشان را به مخاطبان عرضه کنند. تا چشم کار می‌کند آدم‌های زیادی از طیف‌های مختلف جامعه می‌بینی. برخی جلوی غرفه‌ها ایستاده‌اند، برخی گوشه‌ای نشسته‌اند و چیزی می‌خورند و برخی دیگر راهرو‌ها را نوبتی پشت سر می‌گذارند تا حداقل پیاده‌روی خوبی کرده باشند.
دست‌های خالی از کتاب
نکته قابل توجهی که حسابی به چشم می‌آید، دست‌های خالی مردم از خرید کتاب است. در حالیکه سال‌های قبل حاضران را با کیسه‌هایی از کتاب در دست می‌دیدیم امسال بیشتر دست‌ها خالی است و مردم بیشتر نظاره‌گرند تا خریدار.
گرانی و قیمت بالای کتاب در سال‌های اخیر تاثیرش را روی صنعت نشر گذاشته و قدرت خرید مردم را به شدت کاهش داده است. وقتی پای صحبت مردم و غرفه‌داران و ناشران می‌نشینیم همه از گرانی کتاب و کاغذ گلایه می‌کنند و کاملا مشخص است که تورم افسارگسیخه سال‌های اخیر، مردم را از کتاب دورتر کرده است.
وقتی با جمعی از جوانانی که گوشه نمایشگاه نشسته‌اند درباره وضعیت نمایشگاه کتاب امسال صحبت می‌کنم، همه از گرانی می‌نالند و می‌گویند مگر یک دانشجو چقدر درآمد دارد که بتواند کتاب‌هایی با قیمت‌های ۲۰۰ تا ۳۰۰ هزار تومانی بخرد.
حرف، حرف درستی است. این قیمت‌ها نه تنها برای دانشجویان بلکه برای تمام افراد در طبقه متوسط و پائین جامعه بالاست. این قیمتِ کتاب‌ها با درآمد معلم، کارمند و کارگر نمی‌خواند و خرید چند جلد کتاب رقم قابل توجهی برای فرد می‌شود.
کاغذ مثل طلاست
برای گفتگو با صاحبان انتشاراتی‌ها و فعالان این حوزه به غرفه انتشارات آستان قدس می‌روم تا دقایقی با احمد فرامرز قراملکی مدیرعامل این انتشاراتی گفتگو داشته باشم. آستان قدس رضوی در سه بخش بین المللی، کودک و عمومی با مجموع هزار و ۹۰۰ کتاب در نمایشگاه بین المللی کتاب تهران حضور پیدا کرده است.
قراملکی استقبال از نمایشگاه را خوب می‌داند، ولی معتقد است به شرایط پیش از شیوع کرونا نرسیده‌ایم و از آن میزان استقبال و فروش فاصله داریم و نباید افزایش قیمت ریالی فروش ما را گول بزند.
قراملکی درباره افزایش و گرانی کاغذ می‌گوید: کاغذ مثل طلا شده است و هر لحظه گران می‌شود و ما هم مثل تمام انتشاراتی‌های دیگر مشکل تامین کاغذ را داریم و همین شرایط کار را بسیار سخت کرده است. با وجود اینکه معاون فرهنگی وزیر ارشاد سعی کرده‌اند سنگلاخ‌های موجود در گرفتن کاغذ یارانه‌ای را کم کنند، اما گرانی کاغذ برای همه وجود دارد و بر روی قیمت‌ها تاثیر زیادی می‌گذارد.
دغدغه‌ای به نام از دست دادن مخاطب
نشر علمی و فرهنگی، یکی از معتبرترین انتشاراتی‌های کشور است که امسال حضوری فعال در نمایشگاه کتاب داشته است. این انتشاراتی با وجود اینکه دولتی است، ولی از گرانی و تورم در امان نمانده و سایه گرانی کاغذ بر قیمت کتاب‌هایش دیده می‌شود.
شهریاری مسئول بازاریابی علمی و فرهنگی درباره وضعیت این روز‌های صنعت نشر کشور می‌گوید: از هر پنج نفری که به غرفه ما می‌آیند سه نفر می‌گویند قیمت کتاب‌ها چقدر بالاست. گرانی کتاب قطعا تاثیرگذار است و با این وجود ما سعی کرده‌ایم با تخفیف‌هایی که می‌گذاریم امکان خرید کتاب را برای مردم فراهم کنیم.
شهریاری ادامه می‌دهد: مخاطبان کتاب‌ها دو دسته هستند. یک دسته مخاطبان گذری هستند که از جلد یا اسم کتابی خوششان می‌آید و می‌خواهند آن را بخرند که با دیدن قیمت کتاب از خریدش پشیمان می‌شوند. دسته دیگر کتابخوان‌های حرفه‌ای هستند که هنوز در سبد خریدهایشان، کتاب جا دارد و با وجود گرانی‌ها همچنان کتاب می‌خرند. البته بگویم اگر تورم ادامه داشته باشد و کاغذ دولتی دیر برسد ما این قشر را هم از دست خواهیم داد.
بهشت کتاب‌بازها
گرانی کتاب دقیقا پررنگ‌ترین مسئله‌ای است که غرفه‌داران انتشاراتی‌های دیگر بر روی آن دست می‌گذارند و می‌گویند فروش کتاب‌ها به نسبت قبل پائین آمده است. در چنین شرایطی یکی از راهکار‌هایی که هنوز مردم را به کتابخوانی و مطالعه تشویق می‌کند موضوع تبادل کتاب باشد.
سری به غرفه تبادل کتاب می‌زنم تا با مسئولان آن در این رابطه صحبت کنم. یوسفی، کتابدار مرکز تبادل کتاب بیان می‌کند: کتاب‌های خوانده شده به مرکز تبادل می‌آیند و ما کتاب‌ها را جهت فروش در قفسه‌ها می‌گذاریم و فروش کتاب برای صاحبش اعتبار می‌شود و او می‌تواند با آن اعتبار از مرکز کتاب بخرد. ما از کتاب‌های دانشگاهی تا رمان و کتاب‌های ادبیات دفاع مقدس را در مرکز تبادل داریم و در شرایط گرانی کتاب، فرصتی خوبی را برای علاقه‌مندان به وجود آورده‌ایم. کتاب‌های زیادی به مرکز تبادل می‌آید و می‌رود و به قول بیشتر مخاطبان‌مان، بهشت کتاب‌بازهاست.
بحث گرانی کاغذ و به تبع آن گرانی کتاب مسئله مهمی است که در صورت ادامه‌دار بودن، آسیب‌ها و تبعات فرهنگی زیادی به دنبال خواهد داشت. مردم در شرایط تورمی، اولین کالایی که از سبد خریدهایشان حذف می‌کنند، کتاب و کالا‌های فرهنگی است. گرانی‌ها بین مردم و کتاب‌ها فاصله انداخته است و این اتفاق خوبی نیست. هرچقدر این فاصله بیشتر شود، ابزار و وسایل دیگری جای آن را خواهند گرفت که جای آگاهی و دانش، خرد و اندیشه را از افراد می‌گیرد.
