شاید مهم‌ترین خبر جشنواره تئاتر فجر تا این لحظه به حضور پیدا نکردن کشورهای عراق و ایتالیا باشد. بخش بین‌الملل جشنواره تئاتر فجر که تا پیش از حضور این کشورها، خیلی لاغر و نحیف بود، با این انصراف شکلی ضعیف‌تر به خودش گرفته است.
پیش از شروع جشنواره تئاتر فجر و در نشست خبری جشنواره، سوالات متعددی درباره تعداد کم کشورهای شرکت‌کننده مطرح شد و برای بسیاری از اهالی رسانه و منتقدان تئاتر این سوال مطرح بود که چرا جشنواره تئاتر فجر پس از ۴۲ سال همچنان در جذب و حضور گروههای تئاتری خارجی ناتوان است.
حضور کمرنگ کشورهای خارجی
در جشنواره امسال قرار بود پنج کشور عراق، ارمنستان، یونان، ایتالیا و تاجیکستان حضور داشته باشند که عراق به جشنواره نیامد و از ایتالیا هم هیچ گروهی حضور ندارد. از ایتالیا فقط فیلمی اکران می‌شود و شاهد اجرای نمایشی از این کشور نخواهیم بود. با حضور پیدا نکردن عراق و ایتالیا، تنها سه کشور در جشنواره تئاتر فجر حضور دارند که آماری فوق‌العاده بد و ضعیف به حساب می‌آید.
نگاهی به ادوار گذشته جشنواره تئاتر فجر، نشان از ضعیف شدن بخش بین‌الملل جشنواره می‌دهد. سال گذشته با وجود اغتشاشات و تلاش‌های براندازان برای منزوی جلوه دادن ایران، ۷ کشور از قاره‌های آسیا، اروپا، آفریقا و آمریکای جنوبی در جشنواره تئاتر فجر شرکت کردند.
بررسی دوره‌های پیش از کرونا نیز به خوبی نشان می‌دهد، جشنواره تئاتر فجر ۴۲ در بخش‌الملل چقدر آب رفته است. برای مثال در سال ۱۳۹۸ که جشنواره تئاتر فجر با شایعه همه‌گیری ویروس کرونا و اتفاقات ماه قبلش برگزار شد و برخی کشورها از حضور در جشنواره انصراف دادند، باز شاهد حضور پنج کشور اروپایی بود.
سال ۱۳۹۷ به خاطر نوسانات ارزی و جابجایی زمان جشنواره و تقارنش با تعطیلات سال نو میلادی، دبیر جشنواره تعداد کشورهای شرکت‌کننده را به طور دقیق اعلام نکرد، ولی در سال ۱۳۹۶، شاهد حضور ۱۲ کشور در جشنواره بودیم.
نگاهی اجمالی به وضعیت جشنواره تئاتر فجر نشان از آب رفتن بخش بین‌الملل می‌دهد که به هیچ عنوان درخور و زیبنده جشنواره‌ای در سطح فجر نیست.
حامد سقایان، دبیر چهل‌ودومین جشنواره فجر عنوان کرده که آثار بسیار خوبی از پنج قاره جهان در بخش بین‌الملل به جشنواره رسید، اما نیمی از این آثار به دلیل همخوان نبودن آثار با فرهنگ و عرف جامعه ما حذف شده و بخشی هم از این آثار کیفیت لازم را برای ورود به رقابت‌های جشنواره نداشتند.
اگر این توجیهات را کنار بگذاریم، بخش اصلی ماجرا به ضعف‌های مفرط در بخش بین‌الملل جشنواره برمی‌گردد. در سال‌های پیش به طور میانگین معمولا شاهد حضور ۱۰ تا ۱۲ کشور از قاره‌های مختلف در جشنواره بودیم که شور خاصی با خودشان به جشنواره می‌آوردند.
ارتباط نگرفتن با گروههای خارجی
برخلاف صحبت‌های دبیر جشنواره، واقعا وضعیت نمایش گروههای خارجی به گونه‌ای نیست که در کشورمان قابلیت اجرایی شدن نداشته باشند. قطعا در میان کشورهای مختلف، گروههای باکیفیت زیادی وجود دارند که می‌توانند در ایران، نمایش‌هایشان را اجرا کنند و مشکلی هم پیش نیاید.
در واقع دلیل مهم حضور پیدا نکردن گروههای خارجی به رصد نکردن و ارتباط نگرفتن و معرفی نکردن درست جشنواره به آنها برمی‌گردد. در این زمینه باید کار‌های زیادی انجام می‌گرفته که تاکنون انجام نشده است.
به طور معمول هر سال دبیران جشنواره بر لزوم هماهنگی جهت حضور گروههای تئاتر خارجی در کشور و حضور گروههای ایرانی در کشورهای دیگر تاکید می‌کنند، ولی در هنگام جشنواره شاهد اجرایی شدن چنین ایده‌هایی نیستیم.
هماهنگی با وزارت خارجه
جشنواره تئاتر فجر نیاز به حضور ارتباطی مستقیم و پیگیر با وزارت خارجه و گروههای تئاتری در خارج از کشور دارد. این بخشی از دیپلماسی فرهنگی است که نیاز به همکاری و تعامل وزارتخانه‌ها با همدیگر دارد.
در این زمینه اداره کل هنر‌های نمایشی، باید به طور مستمر در طول سال، گروههای تئاتری معتبر و باکیفیت را در کشورهای دیگر شناسایی کند و آنها را به ایران دعوت کند. گروههای تئاتری همیشه دوست دارند در کشورهای مختلف اجرا داشته باشند و تماشاگران زیادی از فرهنگ‌های دیگر نمایش‌هایشان را ببینند.
برای تحقق چنین کاری، که خیلی رویایی و آرمانی هم به نظر نمی‌رسد، باید خیال این گروه‌ها را از بابت تحریم‌ها و سفر به ایران راحت کرد. به خاطر وضع تحریم‌ها علیه کشورمان، ممکن است سفر به ایران برای برخی گروههای تئاتری مشکلاتی به همراه داشته باشد که با ایجاد برخی تمهیدات می‌توان خیال آنها را از بابت سفر راحت کرد.
هرچقدر مراوادات فرهنگی کشورمان با کشورهای دیگر بیشتر شود، دستِ گروههای تئاتری ایرانی برای حضور در کشورهای دیگر باز می‌شود. همچنین این حضور پیدا کردن‌ها، خودش یک تبلیغ خوب برای کشورمان جهت خنثی‌سازی تصویرسازی‌های رسانه‌ای و تقویت گردشگری و گرم شدن فعالیت‌های هنری و فرهنگی کشورمان به شمار می‌رود.
همانطور که حامد سقایان، دبیر جشنواره تئاتر فجر ۱۴۰۲ اذعان داشت، حضور گروههای خارجی به پیشرفت و تقویت تئاتر کشور کمک می‌کند، اما این بخش خیلی جدی گرفته نشده تا شاهد کمرنگ شدن یکی از بخش‌های جذاب جشنواره تئاتر فجر باشیم.
