یادداشتی بر نمایش بهمن کوچیک، کاری از مهران نائل

نمایش «بهمن کوچیک»، به کارگردانی مهران نائل انگار متعلق به دوران دیگری است؛ نه این روزهای ابتدایی سال ١٣٩۵، که نوع نگاه به پدیده نمایش از بنیان تغییر کرده است، که دوره‌ای که هنوز نمایش شکل غالب سرگرمی آدم‌هایی بود که در خیابان‌های همین شهر زندگی می‌کردند. هرچه زمان گذشت، شکل نگاه به تئاتر هم عمیقا متحول شد، تا همه در این روزگاران بیشتر در پی مفهومی انتزاعی از تئاتر باشند، تا آنچه نمایش در ذات خود داشتند و شاید هنوز هم دارد؛ ابزاری برای سرگرمی.
«بهمن کوچیک» بیشتر از آنکه به سنت‌های امروزین تئاتر ایران مربوط باشد، ریشه در سنتی کهنه‌تر دارد، ریشه در کمدی‌های اخلاقی دهه ١٣٣٠؛ مثلا جایی که بر روال یک سنت دیرینه، تئاتر کمدی در بطن خود قرار بود یک نمایش اخلاقی نیز باشد؛ نمایشی که با لفظ «آموزنده» خطاب قرار می‌گرفت. بااین‌حال مانند هر سنتی، این گونه‌های نمایشی هم ماهیت دوگانه دارند، پس درعین‌حالی که در خط روایی به آموزه اخلاقی‌شان وفادارند، اما جذابیت خود را نیز از موضوع و نمایش آن می‌گیرند، پس منتقدان راست‌کیش، آنها را غیراخلاقی می‌دانند، این در حالی است که پیام اخلاقی نمایش معمولا به شکلی عیان در انتهای نمایش به بیننده گوشزد می‌شود. به این ترتیب است که «بهمن کوچیک» هم با وجود موضوعش، انتقادی شوخ‌طبعانه نسبت به مصرف دخانیات و مواد مخدر و جذابیتش را وام‌دار شوخی با خود سیگار و مواد مخدر است. نگاه کنید به همه شوخی‌هایی که حول موضوع مواد مخدر در خوابگاه دانشجویی، در رخت‌کن تیم فوتبال یا سر پست‌دادن در پادگان رخ می‌دهد. در همه این صحنه‌ها، موضوع، خود بهانه خنده است و ‌مانند هر کمدی دیگری موضوع و شوخی مانند تیغی دودم عمل می‌کند.
درعین‌حال «بهمن کوچیک» این امتیاز را دارد که با هیچ شکل گرفته و صرفا بر استعداد پدیدآورندگانش متکی است؛ در مقابل نام نویسنده نمایش‌نامه آمده: «گروهی و براساس بداهه‌پردازی». به‌این‌ترتیب است که نمایش باز هم ما را به منبع اولیه‌اش، به کمدی‌های اخلاقی دوران گذشته پیوند می‌زند؛ به جایی که همه آن بازیگران فروتن و گمنام براساس تجربه، استعداد و حال‌وهوای اجرا، نمایشی را شکل می‌دادند؛ نمایشی که می‌توانست بنا بر «دم تماشاگر» تا ساعت‌ها کش بیاید و طولانی شود. هرچند سنت‌های نمایشی این روزها دیگر ارتباطی به آن روزهای خوش گذشته ندارد، ولی «بهمن کوچیک» بارقه‌ای از آن دوران را با خود دارد، یادگاری از روزگارانی که ما را دوباره به یاد سنتی کهن در دوران خوش گذشته می‌اندازد؛ آن‌گاه که نمایش ابزاری بود برای سرگرمی.

منبع روزنامه شرق