یکی از قله‌های موسیقی سرزمین ما استاد واروژان است.

گزارشی از برگزاری هشتادمین سالروز تولد واروژان؛ ماندگار در حافظه شنیداری ایران

پنجشنبه‌ای که گذشت، هشتادمین سالروز تولد واروژان، آهنگ‌ساز بزرگ موسیقی پاپ و موسیقی فیلم ایران، بود. همکاران، دوستان و هم‌دوره‌ای‌های او برایش مراسم یادبودی را برای اولین‌بار در کلوپ سوکریان مجیدیه ترتیب داده بودند که در نوع خود بی‌نظیر بود؛ در درجه‌اول به این دلیل که این مراسم برای اولین‌بار بود که در بزرگداشت واروژان بزرگ برگزار می‌شد و دیگر اینکه بسیاری از دوستان قدیمی او که کمتر در محفلی دور هم جمع می‌شوند، در این مراسم حضور داشتند.
مراسم با قرائت زندگی‌نامه‌ای کوتاه از واروژان آغاز شد و در همان ابتدای مراسم اعلام شد قرار است به‌زودی، کتابی ویژه او منتشر شود که در آن کتاب، همه نت‌های نوشته‌شده از سوی او همچنین سی‌دی صوتی آثارش همراه آن خواهد بود.
ویگن داوودی را باید مهم‌ترین فرد حاضر در رابطه با واروژان دانست، چراکه او هم سال‌ها دستیار واروژان و هم صدابردار آثار او بوده. البته می‌توان بسیار درباره نقش پررنگ او در موسیقی پاپ ایران همچنین ضبط و صدابرداری موسیقی فیلم ایران نوشت که نیازمند صفحه‌ای جداست. به هر روی، او که خودش از برگزارکنندگان مراسم بود در صحبت‌های کوتاهی گفت: «من و واروژان از سال ۴٨ باهم دوست شدیم و از ۴٩ همکاری نزدیکمان آغاز شد و تا زمانی‌که فوت شد، ادامه داشت. من وظیفه خودم می‌دانم همه قول و قرارهایمان را اجرا کنم. این اولین جشن تولدش است و امیدوارم به همه شما خوش بگذرد. به‌هرحال، همه آثار او درحال‌حاضر با ارکستر بزرگ ضبط شده‌اند و همین‌طور نت‌هایش تنظیم شده و آهنگ‌هایش آماده شده‌اند که امسال آنها را منتشر می‌کنیم. امیدوارم امسال خبرهای خوشی از واروژان داشته باشیم».
درادامه شعر و پیامی از شهیار قنبری خوانده شد. او همچنین خواسته بود ترانه «قدیس» که ویژه واروژان خوانده بود و ترجیع‌بند «واروژان جان» داشت، با صدای خودش در مراسم پخش شود.
بعد از پخش این قطعه، ناصر چشم‌آذر، آهنگ‌ساز، روی سن حاضر شد و به زبان‌های مختلف به حضار سلام کرد و گفت: «من و برادرم منوچهر، از اولین شاگردان واروژان بودیم. منوچهر یک روز برایم تعریف کرد که واروژان ارکستر هنر برای مردم درست کرده و فردی است با روحی آرام و حالی خوب. برادرم مرا سر تمرین‌های واروژان می‌برد، یادم هست جمعه‌ای ساعت ٩ صبح وقتی ١٣سالم بود، واروژان را دیدم. در زمان استراحت ارکستر، من پشت پیانو نشستم درحالی‌که من تا به حال پیانوی رویال ندیده بودم. به من رسید و از من پرسید شما کی هستید؟ چقدر قشنگ پیانو می‌زنید… من هم خودم را معرفی کردم و چقدر صدایش گرم و شیرین بود. از شما می‌خواهم به افتخار واروژان سکوت کنید و ملودی‌های زیبایش را به‌یاد بیاورید. همین‌جا هم از تورج شعبانخانی دعوت می‌کنم به روی صحنه آمده و درباره واروژان صحبت کند. درادامه، شعبانخانی، آهنگ‌ساز پاپ قبل و بعد از انقلاب، گفت: «واروژان همیشه فرد گرم و خوبی بود، برخوردش طوری بود که انگار سال‌هاست آدم را می‌شناسد. از رفتنش همه جامعه موزیسین‌ها ناراحت شدند. آدم وارسته‌ای بود. من با وجود تبی که دارم دلم نیامد به این مراسم نیایم و حرف نزنم».
بعد از پخش یکی دیگر از قطعات ساخته واروژان، خواننده قدیمی موسیقی ایران که تقریبا هر سال چندین بار کنسرت‌های ویژه بانوان را برگزار می‌کند، روی سن حاضر شد. «پری زنگنه» گفت: «همیشه از نظر غذایی نگران ایشان بودم، چراکه آن‌قدر سرگرم کار بودند که اصلا توجهی به این مقوله نمی‌کردند. واروژان تحول زیادی در تنظیم ترانه‌های محلی به وجود آورد، همین‌طور در شهرت بسیاری از هنرمندان مطرح آن روز نقش داشت. جدای از این، انسان بسیار خلاقی بود. تنظیم‌های واروژان خوانندگان بسیاری را به شهرت رساند، چراکه بسیار مؤثر واقع می‌شدند. متأسفم عمر کوتاهی داشت اما آنچه در عمر کوتاهش انجام داد شاید برای یک امر مفید هنری کافی باشد. من همه افرادی که در برگزاری این مراسم کمک کردند و به فکر جشن تولد برای او افتادند، می‌ستایم و تقدیر می‌کنم. این بزرگداشت‌ها در روحیه هنرمندان چه رفتگان و چه زنده‌ها مؤثر است. مثلا سورن هنرمندی بود که در جاز ایران نقش مهمی داشت. من از طریق او که دوست صمیمی واروژان و نوازنده آکاردئون بود با ایشان آشنا شدم. از نکاتی که واروژان به من گفت این بحث اعتمادبه‌نفسی بود که به من یاد داد. سپس یکی از ترانه‌های محلی شیرازی معروف با عنوان «بیا بریم شاه‌چراغ»
(مستُم مستُم) با تنظیم واروژان پخش شد.
سخنران بعدی در جمع صمیمانه مراسم تولد واروژان، بازیگر قدیمی، پوری بنایی بود که با صدایی گرفته روی صحنه حاضر شد. او صحبت‌هایش را با این جملات آغاز کرد: «بزرگ‌ترین آرزویم این بود که اینجا باشم. امیدوارم یک بزرگداشت بزرگ برای او در تالار وحدت برگزار شود. خواهرم اکی بنایی هم بسیار دوست داشت اینجا باشد. از همین‌جا سر تعظیم به همه هنرمندان و همین‌طور هنرمندان ارامنه به‌ویژه ساموئل خاچیکیان فرود می‌آورم». بنایی که از بازگویی خاطرات متأثر شده بود، به جای خود برگشت و نشست.
بعد از خواندن پیام زویا زاکاریان، ترانه‌سرای ایرانی، وارطان ساهاکیان، مدرس دانشگاه و تئوریسین موسیقی، هم در ادامه با صحبت‌هایی درباره سبک موسیقی ویژه واروژان روی سن آمد. او ابتدا از ویگن داوودی برای برگزاری این مراسم تشکر کرد و ادامه داد: «تفاوت موسیقی‌های واروژان با دیگران در هارمونی و بسط و پیوند آکوردها و توجه ویژه‌اش به آنها بود، چراکه خودش موسیقی خوانده بود و با این مسائل کاملا آشنا بود. ارکستراسیون‌های واروژان منحصر‌به‌فرد بود. هرچند همیشه موسیقی فیلم و موسیقی پاپ ایران تحت‌تأثیر موسیقی فیلم ایران و اروپا بود اما همیشه واروژان سعی می‌کرد موسیقی‌های ایرانی بسازد آن هم بدون استفاده از سری و کرن آنها را ایرانیزه می‌کرد، موسیقی‌هایی مثل سریال «سلطان صاحبقران» و بعدها در «همسفر» که حتی فضایش موسیقی پاپ بود اما تماما ایرانی بود و با نسل خودش ارتباط کامل برقرار می‌کرد. او از نسلی بود که در آن خودش، محمد اوشال، پرویز اتابکی و آندرانیک، همین‌طور ناصر چشم‌آذر، مبدعان موسیقی پاپ در ایران، حضور داشتند».
علیرضا میرعلینقی، پژوهشگر موسیقی ایران تعریف کرد: «موسیقی واروژان من را با خود می‌برد. این موسیقی جادویی یکی از بزرگ‌ترین انگیزه‌های من برای پژوهش در حوزه موسیقی شد و خاطره‌اش تا زمانی که زنده‌ام از یادم نخواهد رفت. قطعا از برکت‌های موسیقی ایران واروژان است.
هوشنگ گلمکانی، منتقد سینما و سردبیر ماهنامه فیلم، هم در ادامه مراسم با دعوت مجری و پیش‌زمینه‌ای درباره اهمیت جایگاه واروژان در موسیقی فیلم، گفت: «من هیچ‌وقت واروژان را ندیدم اما در زمانی که در «ستاره سینما» و روزنامه «آیندگان» مطلب می‌نوشتم، یادم هست روزی که واروژان فوت کرد در دفتر ستاره سینما بودم و از اینکه این‌قدر جوان دنیا را ترک کرد، تعجب کردیم. مرگ واروژان مصداق بارز یک مرگ نابهنگام بود. من از بچگی سینمای ایران چه فیلمفارسی چه … را دنبال می‌کردم. در دهه ۴٠ سینما و موسیقی ایران به‌ویژه موسیقی پاپ ایران تحت‌تأثیر انقلاب فرهنگی که در اروپا شده بود قرار داشت و نسیمش به ایران هم رسیده بود؛ حرکتی که درنهایت به همان موج نوی سینمای ایران انجامید. یکی از تأثیرهایی که این حرکت‌ها گذاشت توجه به موسیقی متن بود؛ کاری که اسفندیار منفردزاده و واروژان کردند و موسیقی هم در فیلم‌های هنری و هم در فیلم‌های تجاری مهم شد. تا پیش از آن فقط نام روبیک منصوری آمد اما از آن به بعد منصوری به تکنیسین موسیقی تبدیل شد. در همان سال‌ها یکی از نام‌هایی که ظهور کرد نام زنده‌یاد واروژان بود. قبل از اینکه نامش به عنوان آهنگ‌ساز بیاید، بیشتر به نام تنظیم‌کننده می‌آمد. نمی‌دانم خاصیت آن دوره چه بود که آن‌موقع‌ها، چقدر زمان کش می‌آمد درحالی‌که در دوره ما زمان زود می‌گذرد. واروژان پرکار بود. موسیقی‌های ماندگاری مثل «سلطان صاحبقران»، «دشنه» و… نوشت. نوع موسیقی‌های او با دیگران فرق می‌کرد، حتی با حنانه که تلفیقی از موسیقی ایرانی و موسیقی کلاسیک بود، حتی با کار منفردزاده، یا با کار مرحوم حسین واثقی. کار واروژان از کار دیگران متفاوت بود و دلیل ماندگاری‌اش هم همین است. هیچ بخشنامه و رویدادی نمی‌تواند این موسیقی‌ها را از یاد ما پاک کند. اینها خاطرات جمعی یک ملت است و واروژان هم یکی از آنهاست». بعد از صحبت‌های گلمکانی، برادر واروژان، روبیک، لحظاتی کوتاه به بهانه تشکر از برگزارکنندگان مراسم به‌ویژه ویگن داوودی روی صحنه آمد. محمدصالح علاء، نویسنده و ترانه‌سرا، هم با خواندن ترانه‌ای با دعوت ناصر چشم‌آذر روی سن حاضر شد و گفت: «یکی از قله‌های موسیقی سرزمین ما استاد واروژان است. واروژان در دل مردم جایگاهی ویژه دارد.
در پایان حمید ناصحی، از برگزارکنندگان این مراسم، به عنوان آخرین سخنران روی صحنه آمد و درباره اخبار چاپ آثار واروژان، کتابی درباره او، همچنین مجموعه نت‌هایش گفت. در پایان کیک تولد ٨٠سالگی واروژان که به شکل پیانو بود، روی صحنه آورده شد.

یکی از قله‌های موسیقی سرزمین ما استاد واروژان است.