به گزارش ایسنا، کتاب «روایتی از زندگی و زمانه آیت‌الله هاشمی رفسنجانی» که اردیبهشت‌ماه امسال منتشر و با حضور آن مرحوم در مجمع تشخیص مصلحت نظام رونمایی شد، نوشته جعفر شیرعلی‌نیاست. این کتاب درباره ۸۲ سال زندگی پرفراز و نشیب یکی از برجسته‌ترین شخصیت‌های سیاسی و تاثیرگذار در وقایع و روند سیاسی اجتماعی ایران است؛ شخصیتی که در طول چهار دهه گذشته تقریبا بر روی تمام مسائل کلان و مهم مملکت تاثیر و نقش خود را به جای گذاشته است. چه آن زمان که در شورای انقلاب از محرم‌ترین افراد امام خمینی (ره) بود، چه در دوره جنگ تحمیلی و دفاع مقدس، چه در دوره هشت‌ساله ریاست‌جمهوری خود، چه در دوره اصلاحات و چه بعد از آن. این شخصیت عصر روز ۱۹ دی‌ماه از دنیا رفت و روز ۲۱ دی‌ماه هم مردم مراسم بدرقه‌ای کم‌نظیر برایش برگزار کردند. از این شخصیت آثار مکتوب زیادی به جا مانده، اما یکی از آخرین کتاب‌هایی که درباره او منتشر شده کتاب «روایتی از زندگی و زمانه آیت‌الله هاشمی رفسنجانی» است که در آن تقریبا به مهم‌ترین موضوعات و مسائلی که در این چهار دهه در کشور رخ داده پرداخته شده و موضع و نقش آیت‌آلله هاشمی رفسنجانی را بعضا از قول خود او شرح داده است.
خبرنگار ایسنا در پی درگذشت آیت‌الله هاشمی رفسنجانی با جعفر شیرعلی‌نیا نویسنده و پژوهشگر کتاب «زندگی و زمانه آیت‌الله هاشمی رفسنجانی» به گفت‌وگو نشست و درباره چند و چون نوشتن کتاب درباره این شخصیت مهم تاریخ معاصر از او پرسید، با توجه به اینکه خود آقای هاشمی پیش از انتشار این کتاب آثار زیادی منتشر کرده که حاصل یادداشت‌های روزانه خود از رخدادهای گوناگون دوران مسئولیتش است چه لزومی داشت نویسنده به سراغ انتشار چنین کتابی برود و آیا این کتاب به سفارش فرد یا نهادی تدوین و منتشر شده است؟
شیرعلی‌نیا در پاسخ گفت: خیر. تدوین و انتشار این کتاب به سفارش کسی نبود. من قبل از این هم کتاب‌هایی درباره امام و رهبری منتشر کرده‌ام. ضمن اینکه فرض می‌کنیم کتاب‌های جامعی درباره آقای هاشمی منتشر شده است اما تنوع کتاب‌های جامع به خودی خود اتفاق خوبی است که در کشور ما هم کم انجام می‌شود.
او درباره اهمیت و لزوم انتشار این کتاب گفت: بعضی از موضوعات و وقایع نقش بسیار زیادی برای ما دارند. مثلا جنگ یکی از این موضوعات مهم است. شخصیت‌ها هم همین‌گونه هستند. بعضی از شخصیت‌ها به صورت واقعی در زندگی ما نقش داشته‌اند و تاثیر حضور آن‌ها در زندگی روزمره ما مشاهده می‌شود. امام خمینی (ره) و رهبری و آقای هاشمی از جمله این شخصیت‌ها هستند. از این منظر موضوع مهم بود. دلیل دیگر برای انتشار این کتاب اهمیت خود زندگی آقای هاشمی با توجه به فراز و فرودهای زندگی و فعالیت‌های متنوع او بود. این فراز و نشیب‌ها زمینه‌های بسیار جذابی هستند که برای همه ما پر از تجربه‌های زندگی هستند.
این مولف درباره ضعف‌های تاریخ‌نگاری درباره وقایع بعد از انقلاب نیز اظهار کرد: در این سال‌ها با موضوع تاریخ‌نگاری و همچنین شخصیت آقای هاشمی و جنگ غالبا کارهایی انجام شده است، اما بیشتر این کارها که مخصوصا در مورد جنگ بوده به وسیله سپاه یا ارتش انجام شده است. اما درباره کتاب حاضر برای ما مهم بود که کسی به این موضوع‌ها بپردازد که خارج از این نهادهای نظامی باشد. درباره کتاب‌های آقای هاشمی هم بعضی از آن‌ها خاطرات‌اند که به صورت دست‌نوشته توسط اطرافیان او تدوین و منتشر شده‌اند و عده‌ای هم با نگاه مخالف به شخصیت او پرداخته‌اند. ما در این کتاب خواستیم نگاه سومی داشته باشیم که فارغ از تندروی‌ها باشد و خود اصل کار برای‌مان اولویت داشته باشد. حس کردیم این مسائل در آثار قبلی که با تاکید بر شخصیت آقای هاشمی نوشته و منتشر شده‌اند وجود ندارد.
شیرعلی‌نیا درباره منصفانه بودن این کتاب بیان کرد: من نمی‌توانم ادعا کنم انصاف را رعایت کرده‌ام، اما تمام تلاشم را به کار بستم تا منصف باشم. این کار هم حاصل جست‌وجو و تحقیق من است و سعی کرده‌ام نگاهی موشکافانه به زندگی آقای هاشمی داشته باشم. حالا ممکن است کسی بخشی از این کتاب را نپسندد، اما تلاش این بوده این کار تاریخی درست جلو برود. البته هیچ کار تاریخی بدون نقص نیست. ضمن اینکه محرک ما هم در تدوین، نگارش و چاپ این کتاب هیچ محرک غیر تاریخ‌نگاری و ملاحظه‌کارانه‌ای نبوده و ما چنین محرکی نداشته‌ایم.
او درباره نظر مرحوم آیت‌الله هاشمی رفسنجانی درباره این کتاب گفت: آقای هاشمی خیلی باز با این کتاب برخورد کردند. خودشان ریز به ریز کتاب را خواندند و تقریبا پنج جلسه با ایشان مصاحبه کردیم. چون کار تا جایی جلو رفته بود، مصاحبه‌های ما با ایشان پربار از کار درآمد و ما هم سعی کردیم از ایشان مطالب و سوالات تکراری نپرسیم. بنابراین در سوالاتمان از ایشان به سراغ موضوعاتی رفتیم که در کتاب‌های دیگر وجود نداشت.
شیرعلی‌نیا ادامه داد: آقای هاشمی در بعضی از قسمت‌های کتاب نظراتی داشت که بیان کرد. مثلا معتقد بودند کتاب به دوران سازندگی کمتر پرداخته است. اما چیزی که درک کرده بودم این بود که آقای هاشمی این کتاب را به عنوان کتاب شیرعلی‌نیا پذیرفته و توانسته بود با آن ارتباط بگیرد و این برای من شیرین بود. ایشان ضمن اینکه در بخشی از کتاب نظراتی داشت و معتقد بود در دوران سازندگی ما به بخش پروژه‌ها وارد نشده‌ایم اما نظرش را تحمیل نکرد. من هم استدلال کردم که محوریت کار این کتاب سیاسی و فرهنگی است. به هر حال از کلیات کار راضی بودند به طوری که در مراسم رونمایی هم نظرشان این بود که این کتاب از خاطراتی که خودش نوشته، جامع‌تر است.
این نویسنده تاریخ انقلاب و شخصیت‌های آن در ادامه در پاسخ به این سوال که با توجه به فعالیت در بخش تاریخ‌نگاری شخصیت‌های مهم حساسیت‌ها چگونه است و مشکلات ورود به این حوزه‌ها برای نویسنده و پژوهشگر چیست، گفت: یکی از مشکلاتی که ما در جامعه‌مان داریم این است که همه نخوانده، عالم‌اند. همه تحقیق‌نکرده خود را متخصص آقای هاشمی می‌دانند و خیلی‌ها دست به تحلیل می‌زنند. اما وقتی می‌گوییم از آثار او چه خوانده‌ای و از کارهایش چه دیده‌ای، افراد کمی هستند که بتوانند بر اساس خوانده‌ها و دیده‌های‌شان تحلیل کنند. موضوع دیگر اینکه ما وقتی کتابی را در این حوزه منتشر می‌کنیم، بسیاری بدون اینکه کتاب را بخوانند آن را نقد می‌کنند. مثلا درباره همین کتاب، چون آقای هاشمی به مراسم رونمایی آمده بود یکی از افراد گفت همین که آقای هاشمی به مراسم آمده و لبخند می‌زند یعنی اینکه شما انصاف را در نوشتن این کتاب رعایت نکرده‌اید. این یعنی اینکه اصلا کسی درک نمی‌کند که ممکن است بخشی از کتاب پسند آقای هاشمی نبوده باشد، اما با این حال برای انتشار کتاب مشکلی ایجاد نکرده است.
او درباره سختی پرداختن به کار تاریخ‌نگاری درباره شخصیت‌های تاثیرگذار بعد از انقلاب گفت: آقای هاشمی مصاحبه‌های بسیاری داشته و با رویکردهای مختلفی کتاب‌هایی درباره او منتشر شده است. آقای زیباکلام کتابی درباره او منتشر کرده، همچنین روزنامه کیهان کتاب دیگری منتشر کرده و جهت‌گیری‌ها به تدریج جای خودش را باز می‌کند. یک بخش از مشکلات ما موضع‌گیری‌ها و حساسیت‌های سیاسی است. من هم برای تدوین و انتشار این کار مقداری اذیت شدم که نمی‌خواهم وارد این بحث شوم. بعد از پیش آمدن یک‌سری محدودیت‌ها در توزیع این اثر و دیگر آثاری که با موضوع تاریخ انقلاب و شخصیت‌ها نوشته‌ام در این‌باره به آقای هاشمی اشاره‌ای کردم و او هم در جواب من گفت که واقعا دوست ندارم شما به زحمت بیفتید… به هر حال مشکلات وجود دارد.
او همچنین گفت برای تدوین و انتشار این کتاب همکاران زیادی داشته است. این کتاب ۳۵۰ هزار کلمه متن دارد و حدود ۵۰ هزار کلمه شرح عکس. همچنین دارای ۱۷۰۰ عکس است که به شکل هنرمندانه‌ای تدوین شده است.
شیرعلی‌نیا در پاسخ به این سوال که آیا شما این کتاب را در پاسخ به شبهه‌های کتاب‌هایی چون «عالیجناب سرخ‌پوش» یا تحلیل‌های بیشتر رسانه‌ای چندساله اخیر درباره شخصیت آیت‌الله هاشمی رفسنجانی نوشته‌اید و آیا این کتاب جوابی به آنهاست، گفت: ما بر اساس این کتاب‌ها «روایتی از زندگی و زمانه آیت‌الله هاشمی رفسنجانی» را ننوشته‌ایم. البته آن کتاب‌ها را مطالعه کردیم و فیش‌برداری هم کردیم. در این زمینه بحث‌های زیادی شد، اما مثلا کتاب «عالیجناب سرخ‌پوش» آقای گنجی خیلی ملتهب از مسائل سیاسی است و در ایام ملتهبی هم نوشته و منتشر شده و در فضای حاد سیاسی مطرح شده است. ولی کار ما فارغ از این بوده و پاسخ ما در این کتاب معنی ندارد. البته روایتی از این کتاب‌ها و خلاصه‌ای از آن‌ها و جواب‌هایی را که آقای هاشمی به آن‌ها داده است در این کتاب آورده‌ایم. به طور کلی کتاب روایتی از اتفاقاتی است که در زندگی ۸۲ ساله ایشان اتفاق افتاده است. جمع کردن این کتاب و رسیدن به این روایت از بین تمام رخدادهایی که مربوط به زندگی و مسئولیت‌های آقای هاشمی رفسنجانی است کار سختی بود.
او درباره زمانی که صرف تحقیق و نگارش این کتاب کرده است گفت: نمی‌توان وقت معینی را برای زمانی که صرف این کتاب کردیم، تعیین کرد اما به طور مستمر چیزی بین سه تا سه و نیم سال درگیر این کار بودم. حدود دو سال به صورت متمرکز در رابطه با این اثر کار می‌کردم. اصولا کار ما به گونه‌ای است که خیلی نمی‌توان برای آن وقت تعیین کرد، مثلا الان در حوزه‌های مختلف فیش‌برداری می‌کنم. در حال حاضر برای تدوین کتاب‌هایی درباره روسای جمهور گذشته مثل آقایان خاتمی و احمدی‌نژاد در حال فیش‌برداری هستم.
او درباره تیراژ کتاب «روایتی از زندگی و زمانه آیت‌الله هاشمی رفسنجانی» هم گفت: تیراژ این کتاب در چاپ اول ۱۰هزار نسخه بود. البته ما این ۱۰هزار نسخه را یک‌باره منتشر نکردیم و بخش دوم این تیراژ در حال حاضر در دست چاپ قرار گرفته است. فروش کتاب در اوضاع فعلی بازار کتاب خوب است، ولی به طور کلی حال کتاب‌فروشی‌ها خوب نیست. اگر کتاب در شرایط اقتصادی بهتری منتشر می‌شد حتما فروش بهتری داشت. قیمت کتاب هم بالاست و بسیاری ابراز می‌کنند که دوست دارند این کتاب را داشته باشند، اما به خاطر قیمت نمی‌توانند آن را تهیه کنند. بسیاری دیگر انتقاد می‌کنند که چرا این کتاب و کتاب‌های پیش از این را که درباره زندگی رهبری با عنوان «روایتی از زندگی و زمانه حضرت آیت‌الله سیدعلی خامنه‌ای» و همچنین امام (ره) منتشر کرده‌ام، در کتابخانه‌های عمومی کشور و برخی از نهادها وجود ندارد. در این مدت هم چیزهای مختلفی شنیده‌ام که کمی سردرگم شده‌ام.
او در پاسخ به این سوال که آیا پس از انتشار کتاب «روایتی از زندگی و زمانه حضرت آیت‌الله سیدعلی خامنه‌ای» ایشان نظری درباره این کتاب داشته‌اند و یا کتاب برای انتشار با مسئله‌ای روبه‌رو بوده گفت: وقتی کتاب در سال ۹۴ منتشر شد و ایشان به نمایشگاه کتاب آمدند، من ایشان را دیدم. گفتند کتاب را دیده‌اند. در ادامه نقل قول‌هایی از رهبری درباره این کتاب به من منتقل شد. در رابطه با این کتاب در خود مجموعه نشر معارف انقلاب، کار با دقت بسیار خوبی خوانده شده بود و پس از چند بار خوانده شدن، یک سال و نیم طول کشید تا مجوز انتشار بگیرد. قرار بود سال ۹۲ منتشر شود که در نهایت سال ۹۴ به چاپ رسید. از دلایل این تاخیر حساسیت‌های بالایی بود که داشت و من هم تمام مراحل و ماجراهایی را که این کتاب طی کرد، ثبت کرده‌ام.
این نویسنده و پژوهشگر در پاسخ به اینکه با توجه به پایان کتاب «روایتی از زندگی و زمانه آیت‌الله هاشمی رفسنجانی» و مسائلی که مربوط به وقایع سال ۸۸ می‌شود و در کتاب آمده، آیا کتاب دچار ممیزی و مشکل مجوز نشر هم شده است، گفت: وقتی کتاب آماده شد و برای مجوز به وزارت ارشاد رفت با توجه به اینکه احساس می‌کردیم انتشار این کتاب حساسیت‌هایی را برانگیزد و مشکلاتی برای چاپ آن به وجود بیاید، به آقای هاشمی گفتم به کتاب هر نگاهی دارید باید برای مجوز آن به ما کمک کنید. ظاهرا آقای هاشمی هم به آقای جنتی که آن زمان وزیر فرهنگ و ارشاد اسلامی بود سفارش کردند و شاید همین باعث شد که ما برای چاپ این کتاب دردسر کمتری داشته باشیم.
او درباره میزان سانسورهایی که به این کتاب وارد شد گفت: خیلی محدود بود. تنها پاراگراف‌هایی از بعضی از بخش‌ها حذف شد که در نهایت خیلی زیاد نبود. شاید چیزی حدود ۱۵۰۰ تا ۲۰۰۰ کلمه.
شیرعلی‌نیا در پاسخ به این سوال که با توجه به تحقیق و پژوهش‌هایی که در حوزه تاریخ انقلاب و شخصیت‌های مهم انقلاب از جمله آیت‌الله هاشمی رفسنجانی داشته، نظرش درباره آیت‌الله هاشمی رفسنجانی چیست، گفت: می‌توانم بگویم آقای هاشمی شخصیت بزرگی است که بخش‌هایی از زندگی‌اش برای همه آدم‌هایی که الان در ایران زندگی می‌کنند می‌تواند تجربه باشد و کسی که با این تجربیات آشنا شود، دست خالی برنمی‌گردد. حتی کسانی که می‌خواهند کار اقتصادی کنند. چون آقای هاشمی قبل از انقلاب در دوره‌ای دست به کار اقتصادی می‌زنند و کار ساختمان‌سازی می‌کنند. منظورم این است که جنس زندگی‌اش طوری است که برای یادگیری مخاطب عمومی دارد. تجربه‌های او ارزشمند است و می‌تواند در روش برای دیگران الگو قرار بگیرد؛ هرچند ممکن است در محتوا با او مخالف باشیم.
این نویسنده و پژوهشگر در پاسخ به اینکه در این کتاب به حوزه فرهنگی و رویکردهای آیت‌الله هاشمی به مسائل فرهنگی کمتر پرداخته شده است و دلیل این موضوع چیست، گفت: تمرکز بیشتر ما در این کتاب بر زمانی است که آقای هاشمی دولت را دست می‌گیرد. او در این دوران به خاطر وضعیتی که جنگ در کشور به وجود آورده به مسائل اقتصادی و سازندگی متمرکز می‌شود. یکی از ویژگی‌های آقای هاشمی این است که کلیت را خوب می‌بیند و در جزئیات سهل می‌گیرد. بعضی مواقع البته ندیدن جزئیات خود به کلیاتی تبدیل می‌شود که بعضا در ادامه مشکل‌ساز می‌شود.
او افزود: درباره کار فرهنگی ایشان باید بگویم آقای هاشمی فعالیت‌هایش را با کار فرهنگی یعنی همان انتشار نشریه «مکتب تشیع» شروع کرد. در صورتی که الان برای کار فرهنگی همه به دنبال بودجه هستند، اما او کارش را با همین نشریه و به صورت پیش‌فروش نشریه آغاز کرد. به این صورت که قبض‌هایی را درست کرده بود که اگر کسی نشریه را قبل از اینکه منتشر بشود می‌خرید به او تخفیف تعلق می‌گرفت. به این صورت او در سال ۳۸ این نشریه را ۱۰ هزار نسخه چاپ و تجدید چاپ و در کل کشور پخش می‌کرد. او بعدا و پس از انتشار کتاب «سرگذشت فلسطین» و «امیرکبیر» همین روش را دنبال کرد. در وقع همزمان یک کار اقتصادی و فرهنگی انجام می‌دهد، اما همین کار برکاتی دارد. برای مثال او در این دوره دفترچه‌ای دارد که اسامی و نشانی کسانی را که این نشریات و کتاب‌ها را در تمام کشور می‌خریده‌اند ثبت می‌کند که بعد از اینکه نهضت امام (ره) شروع می‌شود، این اسامی خیلی به کار نهضت می‌آید. آقای هاشمی از این طریق اعلامیه‌ها را در کشور پخش می‌کند. به همین خاطر است که می‌گویم آقای هاشمی از این دست تجربه‌ها در طول زندگی‌اش بسیار دارد که می‌تواند برای هر کسی مفید باشد.
شیرعلی‌نیا در پایان این گفت‌وگو درباره کتاب‌های در دست تالیف خود نیز گفت: برای کار الان کمی مشکل مالی پیدا کرده‌ایم. با این حال دو کار در دست انجام دارم که تقریبا کارشان تمام شده است؛ یکی مربوط به وقایع مناطق کردنشین بعد از انقلاب است و دیگری هم زندگی شهید بهشتی که در آینده نزدیک منتشر خواهند شد.
