با مصوبه شورای عالی فضای مجازی وزارت ارشاد موظف شده است آیین نامه ساماندهی کانال های خبری و اطلاع رسانی در شبکه های اجتماعی را تدوین کند. وزارت ارشاد برای تدوین این آیین نامه یک ماه فرصت خواهد داشت و کانال های خبری که حداقل 5 هزار عضو داشته باشند برای ساماندهی دراولویت هستند و باید برای اخذ مجوز اقدام کنند.
به گزارش هفت هنر، این اتفاق در ماه های منتهی به انتخابات ریاست جمهوری این پیام را دارد که دولت از فعالیت های رانه ای در بستر شبکه های اجتماعی نگران شده است. به خصوص بعد از آنکه با راه اندازی چند کانال خبری و انتشار برخی از اخبار، افکار عمومی نسبت به موضوعاتی که در رسانه های رسمی به آن ها پرداخته نشده بود، آگاه شده و موج های خبری متعددی به راه افتاد.
مدیریت شبکه ها به جایگزین فیلترینگ
شبکه های اجتماعی نیز مانند بسیاری از پدیده های نو ظهور عصر ارتباطات بعد از آنکه در میان عموم جامعه فراگیر شدند مورد توجه دولت قرار گرفتند. شبکه های اجتماعی که صرفا در بستر وب سایت های اینترنتی فعالیت دارند اکثرا فیلتر شده و از دسترس خارج شده اند. افرادی که در داخل کشور بخواهند به این شبکه ها دسترسی داشته باشند باید از ابزار فیلترشکن استفاده کنند که آن ها هم ممنوعیت های قانونی خاص خود را دارند. در مقابل شبکه های اجتماعی که اپیلیکیشن های موبایلی شان تولید شده نسل جدید تر، در دسترس تر و با امکانات بهتری هستند که وب سایت ها از داشتن آنها محرومند. امکان ارتباط متنی، صوتی و تصویری رایگان و ارسال فایل های چند رسانه ای از طریق شبکه های موبایلی درآمد شرکت مخابرات و اپراتورهای تلفن همراه را به طور چشمگیری کاهش داده و از طرف دیگر برای کاربران صرفه جویی مالی به همراه داشته است. اما در کنار این مزایای مثبت برای کاربران، موارد غیر اخلاقی و سو استفاده های سیاسی از اینم شبکه ها است که نگرانی های جدی را به همراه داشته است. وزارت ارتباطات پیش از این اقدام به مسدود کردن چند اپیلیکیشن موبایل در ایران کرده است که با مهاجرات کاربران به برنامه های جدید، عملا همه زحمت ها و هزینه های صورت گرفته برای فیلترینگ را بی اثر کرده است. از این رو مدتی است که دولت به فکر مدیریت فضای مجازی به عنوان جایگزین فیلترینگ افتاده است.
آیا همه مثل روس ها هستند؟!
بزرگ ترین شانسی که وزارت ارتباطات در برخورد با شبکه های اجتماعی داشته این است که محبوب ترین شبکه اجتماعی موبایلی فعلی در ایران یعنی «تلگرام» متعلق به شرکتی روسی است و به خاطر ارتباط دوستانه میان ایران و روسیه امکان این وجود دارد که تلگرام برای مدیریت بر فضای ارتباطات و تبادل اطلاعات با دولت ایران همکاری کند. شاید همین موضوع تنها بازوی اجرایی باشد که وزارت ارشاد و وزارت ارتباطات در قبال آیین نامه ای که قرار است برای ساماندهی کانال های خبری تدوین شود در اختیار دارند. مالکین«تلگرام» به درخواست ایران برای حضور سرور های این شبکه در کشورمان پاسخ منفی داده اند اما در مقابل کانال های غیر اخلاقی را به درخواست مقامات ایرانی فیلتر می کنند.
اگر فرض را بر این بگذاریم که ظرف سی روز آیین نامه ساماندهی کانال های خبری تدوین و تصویب شود، آیا روس ها حاضر می شوند کانال های خبری را که ثبت نام نکرده یا ثبت نام شده اما صلاحیت فعالیت شان رد شده است را فیلتر کند؟ به غیر از «تلگرام» روسی، چندین برنامه مشابه دیگر وجود دارند از شبکه های قدیمی مانند «وایبر»و «اینستاگرام» و «واتس آپ» که در آمریکای شمالی ثبت شده اند، گرفته تا برنامه های جدید تر مانند «بی تالک» در سنگاپور ریجستر شده است، اغلب در دست دولت هایی هستند که روابط شان با ایران به ملایمت و رفاقتی که کشورمان با روسیه دارد، نیست و حتی مانند دولت آمریکا در راس دشمنان نظام جمهوری اسلامی قرار دارند. آیا این دولت ها هم برای مسدود کردن کانال های خبری همکاری می کنند؟!
مسدود کردن کانال ها جواب می دهد؟!
از سوی دیگر اگر وزارت ارتباطات به صورت مستقیم و بدون همکاری با دولت های خارجی و شرکت های مالک نرم افزار های شبکه های اجتماعی توانایی فیلترینگ و مسدود کردن کانال های خبری را داشته باشد، آیا تجربه ما موفق مواجهه با سایت های دانلود فیلم در اینترنت بار دیگر رخ نخواهد داد؟ کمیته تعیین مصادیق مجرمانه تا به حال چندین سایت دانلود غیر مجاز دانلود فیلم و موسیقی را فیلتر کرده است و در برابر مالکان سایت ها صرفا با ثبت یک دامین جدید و اضافه کردن یک عدد به نام قبلی فعالیت خود را از سر گرفته اند. هم اکنون سایت هایی وجود دارند که بالای 200 بار فیلتر شده و با ثبت دامین جدید فعالیت خود را آغاز کرده اند. این شرایط در شبکه های اجتماعی بسیار آسان تر است زیرا هیچ نیازی به پرداخت هزینه ثبت و ایجاد کانال وجود ندارد و به صورت کاملا رایگان فرد یا افراد می توانند بارها و بار ها یک کانال را ساخته و در صورت فیلترینگ دوباره ایجاد کنند.
به نظر می رسد این بین کانال های خبری متعلق به رسانه های معتبر (مانند خبرگزاری ها، روزنامه ها و سایت های خبری) که در فضای مجازی هستند تنها کانال هایی هستند که دولت می تواند از طریق وزارت ارشاد از آنها بخواهد برای فعالیت در شبکه های اجتماعی مجوز لازم را بگیرند. در غیر این صورت با وجود پدیده «شهروند خبرنگار» هر کاربر می تواند رسا پدید آورنده کانال های خبری باشد و کنترل حجم عظیم این کانال ها با آیین نامه هایی که قدرت اجرایی ندارند سخت می شود.
ما ابزار کنترل را در دست نداریم
دکتر شهرام گیل آبادی فعال و کارشناس رسانه در پاسخ به اینکه آیا در دوره ای که پدیده «شهروند خبرنگار» فضای شبکه های اجتماعی را در برگرفته است، آیا تدوین آیین نامه های دولتی می تواند راه موثری در ساماندهی فعالیت های رسانه ای در شبکه های اجتماعی باشد، می گوید: هم اکنون حتی از بحث «شهروند خبرنگار» نیز عبور کرده ایم و اکنون دوره «رسانه- مخاطب» قرار داریم خود مخاطبان، رسانه اند. در این فصل شاهد تعدد و تکثر رسانه هاییم. در عصر پست مدرنیسم فلسفه شبکه ای می گوید شبکه ها ابزار مورد نیاز خود را تولید می کنند. این ابزار خود را در شبکه های اجتماعی با نام هایی مانند «تلگرام»، «ایمو» «واتس آپ» و غیره نشان می دهند. ما قدرت کنترل این ابزار ها را در دست نداریم و حتی در این عصر تلکنولوژی ابزار ها خیلی زود کهنه شده و نیاز مند بروزرسانی و پیشرفت اند. در این میان ابزار کنترل اطلاعات وجود ندارد و در جراین تولید اطلاعات ما در «اتاق شیشه» ای قرار گرفته و انحصار پخش اطلاعات شکسته شده است. بنابر این وقتی پارامتر های «اتاق شیشه ای»، «شکسته شدن انحصار» و «مخاطب- رسانه» را کنار هم می گذاریم می بینیم که کنترل رسانه امری شدنی نیست و صحبت از آن صرفا یک بیان احساسی است.
به سواد رسانه ای بپردازیم
گیل آبادی با ناموثر دانستن برخورد های سلبی در برخورد با فعالیت های رسانه ای در شبکه های اجتماعی، درباره روش های ساماندهی حضور رسانه ها در شبکه های اجتماعی می گوید: به جای اینکه ما روی کنترل و انحصار که می دانیم ابزار آن در دستمان نیست تمرکز کنیم باید بر روی «اخلاق رسانه» کار کنیم، به «سواد رسانه ای » بپردازیم و روی «اخلاق شهروندی» تاکید کنیم. باید به سمت «زندگی مومنانه» که شعار آن را می دهیم برویم. ما استراتژی روشنی در حوزه فرهنگی و ارتباطی نداریم و همین باعث می شود ذهنیتمان در حوزه ارتباطات بیشتر به سمت حصر برود. وزارت ارشاد به جای اینکه به سمت حرکت هایی مانند تدوین آیین نامه برود، سیاست های راهبردی را برای ایجاد فضایی تدوین کند که در آن انسان ها آموزش ببینند آبروی یکدیگر را نبرند. به سمتی حرکت کنیم که طی یک چارچوب مشخص رسانه ها کاری نکنند که به ضرر کشور یا حیثیت افراد باشد.
