سالن‌های خصوصی و غیراستاندارد تئاتر؛ کاسبی به بهانه هنر!

به این سالن ها می شود بلک باکس گفت؟

سالن های خصوصی تئاتر عمومی از ایده بلک باکس الهام گرفته شده اند. بلک باکس به سالن های  کوچک تئاتر گفته می شود که در دهه 70 میلادی به بعد جای خود را در اجراهای تئاتر باز کردند. این سالن ها که مکعبی با ظرفیت پایین و صحنه اجرای کوچک چندان برای اجراهای تئاتر های کلاسیک بزرگ مناسب نبودند اما گروه های دانشجویی و تئاتر های تجربی به هنرمندان مستقل از ایجاد چنین سالن هایی در اروپا استقبال کردند.

بلک باکس ها حتی قابلیت پرتابل نیز دارند و به همین دلیل در گسترش مفهوم تئاتر برای همه نقش موثری داشتند. نمونه خوب یک بلک باکس حرفه ای در ایران سالن تئاتر مولوی است. اما سالن های تئاتر خصوصی که در چند سال اخیر بر تعدادشان افزوده شده است عمدتا فاقد شرایط بلک باکس هستند و صرفا از تعاریف بلک باکس صحنه اجرای مکعب مستطیل و سیاه بودن را دارند. به همین دلیل است که برخی از تئاتر های حتی اجرای نمایش در این سالن ها را قبول ندارند.

داریوش مودبیان یکی از همین تئاتر های منتقد است، وی می گوید: تئاتر خصوصی یک فریب بزرگ است و تئاتر نمی تواند خصوصی باشد و مسئولان نباید از خود رفع تکلیف کنند. امیدوارم مسئولان امور، شرایط حضور جوان ها را در تئاتر، با ساخت سالن ها و استقرار گروه ها ی تئاتری در این سالن ها فراهم کنند.

سالن های خصوصی محل اجرای هنر یا محل کسب!

سالن های خصوصی  تئاتر به خصوص در شهر تهران در فضاهایی ایجاد می شونمد که قبلا کاربری غیر از  هنر نمایش داشته اند. در چند نمونه از سالن های تئاتر خصوصی  خانه های قدیمی با تغییر در اتاق های پذیرایی و سرهم کردن اتاق های کوچ و تبدیل به یک سالن تقریبا بزرگ، به سالن نمایش تبدیل شده اند. گران بودن زمین در شهر بزرگی مانند تهران حق انتخاب علاقه مندان به ایجاد سالن های خصوصی را  به حداقل می رساند. نمونه دولتی یک بلک باکس تئاتر حافظ است که در فضای باز محوطه بنیاد رودکی ایجاد شد و برای کسانی که سر رشته ای از تئاتر ندارند یادآور گاراژ های بزرگ تعمیر اتوموبیل یا سوله های انبار است. تئاتر حافط از آخرین نمونه های ایجاد سالن های تئاتر توسط بخحش دولتی و عمومی است. سال ها است که انتظار ایجاد سالن های جدید تئاتر در تهران به درازا کشیده شده است.

دو مجموعه بزرگ تئاتر خاوران و تئاتر صبا که ظرفیت بزرگی را به تئاتر اضافه می کنند هنوز راه اندازی کامل نشده اند. در عوض هنوز هم  استوانه زیبای تئاتر شهر در پارک دانشجوی تهران مهمترین مامن اجراهای تئاتری به شمار می رود. با این وجود اقبال به تئاتر دیدن در کشور رو به افزایش است. طبق آمار ارائه شده از سوی وزارت فرهنگ و ارشاد اسلامی در سال 94 تعداد اجراهای تئاتر در کشور به  رقم 5162  رسید و بیش از 2 میلیون 385 هزار نفر به تماشای این تئاتر ها نشسته اند. قاعدتا سالن های محدود بخش دولتی و عمومی پاسخگوی چنین اجراهایی نبوده اند و سالن های خصوصی اند که توانسته اند علاقه مندان به هنر نمایش را جذب کنند.

خبر آنلاین از این اتفاق با عنوان «سبقت تئاتر با دوپینگ سالن های خصوصی» نام بر می برد اما اهالی تئاتر ایجاد سالن های خصوصی را نه صرفا کمک به هنر تئاتر بلکه  محلی برای کسب درآمد می دانند. به نظر آنها سازندگان تئاتر های خصوصی صرفا به دنبال کسب درآمد هستند. حامد ادواری  کارگردان تئاتر می گوید: شرایط اجرا در سالن‌های خصوصی خوب نیست چرا که این سالن‌ها بیشتر به فکر تامین هزینه‌های خود هستند، فقط منافع خود را در نظر می‌گیرند و خیلی نگران گروه‌ها نیستند. یعنی در واقع یک نمایش چه بفروشد چه نفروشد آنها پول کرایه سالن را می‌گیرند و هیچ تلاشی برای تبلیغ و فروش بیشتر آثار نمی‌کنند. به عنوان مثال در هیچ‌کجای دنیا مرسوم نیست که در طول یک روز و در یک سالن نمایش سه اجرا روی صحنه برود. این اتفاق یعنی تجاری کردن عرصه نمایش با روح اصلی هنر تئاتر در تناقض است.

رضا بهرامی دیگر کارگردان تئاتر است که  نسبت به عملکرد تئاتر های خصوصی  نقد دارد. این کارگردان که نمایشی را در سالن دولتی محراب روی صحنه برده بود، می گوید: متأسفانه بخشی از معضلی که امروز در کشور ما وجود دارد، به خاطر عدم مدیریت صحیح سالن‌های خصوصی است که این‌روزها می‌بینید در نقاط مختلف تهران برپا شده. امیدوارم سالن‌های دولتی،که هرگز تغییر نمی‌کنند، دوباره رونق بگیرند. تالار محراب پیش از انقلاب هم تالار محراب بوده و در آن تئاتر اجرا می‌شد. الان هم هست و تا زمانی که خشت این بنا فرو نریزد، باقی می‌ماند و سندیت دارد. به نظرم سالنهای خصوصی فقط دکانی برای دلالی باز کرده‌اند. امیدوارم دوستان و همکارانم در حرفه تئاتر به سوی سالن‌های دولتی رو بیاورند و با نگاه جدیدی، این سالن‌ها را احیا بکنند.

رضا حداد نیز نگاه دولتی به تئاتر خصوصی را اشتباه می داند، این نویسنده و کارگردان تئاتر می گوید: امروز به جای داشتنِ «تئاتر خصوصی»، یا بهتر است بگوییم تئاتر اندیشه ورز و مستقل از سیاست‌های یکپارچه ساز دولتی، با تکثیر و رشد فله‌ای «تئاتر شِبه تجاری» در کشور روبه‌رو هستیم. تئاتری که دغدغه مالی دارد و فرقی نمی‌کند در سالنی بزرگ و شناخته شده یا کوچک و دور افتاده روی صحنه برود.

سالن خصوصی و تئاتر زیرزمینی

نگرانی ها نسبت به فعالیت  تئاتر های حصوصی صرفا محدود به محل  بد اجراها و غیر استاندارد بودن  فضای سالن ها نیست. حتی منفعت طلب بودن مدیران این سالن ها هم در مرحل بعدی  اهمیت قرار میگیرد.  بحث اصلی بر سر محتوای تئاتر هایی است که در این سالن ها اجرا می شود. مسئولان تئاتر عمدتا از اینکه برای شان فرقی میان اجرای تئاتر در سالن های دولتی و خصوصی وجود ندارد، صحبت می کنند. مهدی شفیعی مدیر کل هنرهای نمایشی وزارت ارشاد، در بیان اولویت های دولت یازدهم در تئاتر از توجه دولت یه راه اندازی تئاتر های خصوصی خبر می دهد.

رحمت امینی مدیر نظارت و ارزشیابی اداره کل هنرهای نمایشی درباره مشکل اجراها در سالن های خصوصی با بیان اینکه تئاتر های خصوصی خود مراقبتی می کنند، از این سالن ها به نحوی دفاع می کند. اما مسئله اینجا است که بسیاری از سالن های خصوصی «خود مراقبتی» نامیده می شود را رعایت نمی کنند. برای مثال یک  سالن خصوصی در سال گذشته اقدامبه اجرای تئاتر بدون دریافت نجوز از اداره کل هنرهای نمایشی کرد و تا زمانی که رسانه ها به  این اقدام اعتراض نکردند واکنشی از سوی ارشاد صورت نگرفت. پدیده تئاتر های زیر زمینی موضوع نگران کننده ای است  که سالن های خصوصی می توانند به آن دامن بزنند.

سالن های خوصی در تئاتر را می توان نه درمان کمبود سالنهای اجرای خوب  دولتی دانست و نه مسیر جدیدی را ارتباط هنرمندان تئاتر با بطن جامعه، این سالن ها همان گونه که کارگردانان تئاتر به آن اشاره کرده اند صرفا محلی برای کسب درآمد شده اند و نبود نظارت موثر بر روی آنها  امکان بروز تخلفات را افزایش داده است.

به نظر می رسد  سیاست های دولتی به جای حمایت از ایجاد محل های محقری به نام سالن های حصوصی باید به سمت ایجاد سالن های بزرگ استاندارد پیش برود تا علاقه مندان به هنر نمایش بتوانند در مقابل هزینه ای که برای دیدن تئاتر می کنند، یک اثر مناسب در فضایی مناسب را تماشا کنند.