یوجینو باربا، کارگردان نامی جهان، قرار است بهمن ماه ٩۵ در تهران نمایش «درخت» را به مدت پنج شب اجرا کند. او در حاشیه این برنامه نیز یک کارگاه آموزشی برگزار می‌کند. این خبر را مهدی شفیعی، مدیرکل هنرهای نمایشی، داده است. این اتفاق می‌تواند مثل هر حضور تأثیرگذار دیگری برای تئاتر ایران نویدبخش باشد؛ چنانچه سال گذشته حضور نمایش «هملت»، به نویسندگی «ویلیام شکسپیر» و کارگردانی «توماس اوستر مایر» از کشور آلمان، خبر خوشایندی برای تئاتر ایران بود. مهدی شفیعی که اخیرا برای برگزاری نمایشگاهی از زهرا صبری و چند ملاقات تئاتری به اسپانیا سفر کرده، با حضور در غرفه ایسنا در نمایشگاه مطبوعات درباره جزئیات حضور یک گروه سرشناس تئاتری در ایران گفت: من از ابتدای مسئولیتم در این اداره کل، برنامه‌ریزی‌هایی را در حوزه بین‌الملل با هدف بهره‌گیری از افراد شاخص تئاتر جهان، چه به‌لحاظ مباحث آموزشی و چه سخنرانی انجام دادم و اهتمام ما این بود که این روابط قطعی شود تا هم اجرا و هم حضور گروه‌های خارجی محقق شود که برگزاری هفته تئاتر لهستان و نشست مدیران هنرهای نمایشی کشورهای غرب آسیا در همان راستا انجام شد. او گفت: در راستای همان برنامه‌ریزی‌هایی که داشتیم، از حدود یک‌سال‌ونیم قبل پیگیر حضور یوجینو باربا بودیم که حضور او برای اجرای یک نمایش و برگزاری سخنرانی و ورک‌شاپ در نیمه دوم بهمن‌ماه و پس از جشنواره تئاتر فجر قطعی شده است. شفیعی با بیان اینکه عمده شهرت «باربا» در توجه ویژه او برای به‌اجرارساندن آثار و تولیدات فرهنگی است، گفت: حضور گروه ۱۳نفره «باربا» از کشورهای کانادا، هند، انگلستان، دانمارک، شیلی و ایتالیا برای اجرای نمایش «درخت» در تهران یک فرصت مناسب است تا علاقه‌مندان دقیق‌تر و بی‌واسطه با شیوه کاری او آشنا شوند.
باربا در تهران
یوجینو باربا با آنکه به‌لحاظ اسم و رسم در ایران ما آشناست، اما آنچنان که باید، به شیوه و نگاهش در تئاترمان توجهی نشده. البته بوده‌اند کسانی که نظرگاه‌ها و کتاب‌هایش را در تهران به پارسی برگردانده‌اند و شاید اشاره‌هایی هم سر کلاس‌های درس دانشکده‌های تئاتر به نامش بشود، اما آنچنان که یرژی گروتفسکی لهستانی، استاد و دوست یوجینو باربا، را می‌شناسیم و تا حدی هم نظرگاهش به نام تئاتر بی‌چیز در تئاتر ما کاربرد پیدا کرده است، اما تئاتر یوجینو به نام تئاتر سوم یا تئاتر اودین هنوز هم در کشورمان بیگانه است. شاید تنها دلیلش هم هماهنگ‌نبودن تئاتر ایران با تئاتر دنیا و از آن مهم‌تر عقب‌ماندگی عمده‌ای است که مانع از به‌روزبودن تئاتر یا برابری‌های رایج در ارائه شکل‌ها و شیوه‌های اجرائی خواهد شد و شاید هم نبودن روابط بین‌الملل، یک دلیل دیگر است برای ناشناخته‌ماندن بزرگان تئاتر معاصر جهان در ایران. به هر تقدیر این فرصتی است که هم درخت را ببینیم به‌عنوان نمونه اجرائی‌اش و هم در کارگاه آموزشی‌اش شرکت کنیم که دراین‌باره بسیار سخت‌گیر است و آموزه‌هایش شهرت جهانی دارد. موضوع درخور توجهی که در تابستان ٩۵ اتفاق افتاد، این بود که چند نفر از بازیگران و دانش‌آموختگان در کارگاه آموزشی باربا که از تاریخ ۲۱ ژوئن تا چهارم جولای در فاراسابینای ایتالیا برگزار شد، شرکت کردند. این کارگاه با عنوان «تئاترِ بدن» برگزار شد و از ایران کیومرث مرادی کارگردان، فرزین محدثِ بازیگر و مدیران تئاتر باران به‌همراه جمعی دیگر از تئاتری‌های ایران در آن شرکت کردند. فرزین محدث که در این کارگاه شرکت کرده، می‌گوید: باربا معتقد است که تئاتر و بازیگری برای او بسیار مهم است، ازاین‌رو گروهش برای اینکه به این جایگاه برسد، قربانی داده است. حالا این قربانی به‌شکل ترک وطن، ترک خانواده، ترک عشق، پدر، مادر، همسر و فرزندان، تعریف‌شدنی است. کار گروهی و تک‌تک افراد برایش بسیار مهم‌اند به‌همین‌دلیل است که تمام افرادی که با او کار می‌کنند، با تمام انگیزه و انرژی‌شان در خدمتش هستند. در ایران، ناصر حسینی‌مهر، در سال ١٣٨٧ کتاب تئاتر «جزیره کوچک آزادی» را در انتشارات نگاه منتشر کرد و در آن به ارائه گفت‌وگویی با این کارگردان نامی پرداخته است. شاید شرکت این کارگردان در دوره‌های آموزشی باربا، مقدمه‌ای برای شناساندنش در ایران باشد. همچنین یدالله آقاعباسی از یوجینو باربا و نیکولو ساوارز در سال ١٣٩٠ کتاب فرهنگ انسان‌شناسی تئاتر (هنر اسرارآمیز نمایشگر) را به فارسی برگردانده و منتشر کرده است.
تئاتر سوم
یوجینو باربا نظریات جامعه‌شناسی تئاتر خود را در مبحثی به نام «تئاتر سوم» مطرح کرده؛ مفهومی که با تئاتر رسمی و تئاتر آوانگارد نیز مرتبط است. تئاتر سوم در سال‌هایی نه‌چندان دور در تعدادی از کشورها شکل گرفته و آن تئاتری است ناشناخته که به‌ندرت بازتاب دارد. این تئاتر در جشنواره‌ها یا حوزه نقد بدون جایگاه است و به نظر می‌رسد در اوج ناشناختگی شکل گرفته است. شکلی است که شناخته‌شدنش مشروط به مطالعات فرهنگی است. تئاتر سوم در حواشی تئاتر زندگی می‌کند یا حتی خارج از مراکز و نقاط اصلی فرهنگ؛ تئاتری است که به وسیله اشخاصی پدید می‌آید که خود را به عنوان بازیگر، کارگردان و فعال در زمینه تئاتر معرفی می‌کنند. هرچند به‌ندرت تحصیلات تئاتری آکادمیک دارند؛ به این دلیل به‌عنوان یک فرد حرفه‌ای شناخته نمی‌شوند. ولی چنین افرادی آماتور نیستند و تمامی روز خود را صرف کسب تجربیات تئاتر می‌کنند و گاهی اوقات به وسیله آنچه آموزش (Training) نامیده می‌شود یا با تولید نمایش و اجرا، در تلاش‌اند مخاطبان خود را به دست آورند.
