مراسم بزرگداشت رکن الدین خسروی در جمع یاران، همکاران و شاگردان وی در سالن عباس جوانمرد خانه تئاتر برگزار شد.
به گزارش تیتر هنر، در ابتدای مراسم پس از قرائت قرآن مجید و سرود ملی، مجری این برنامه، فرزانه نشاط خواه، این مراسم را یک محفل دوستانه دانست که به سبب عشق و علاقه به استاد بزرگ تئاتر، رکن الدین خسروی همزمان با سالروز تولد او برگزار شده است و تولد این استاد بزرگ را تبریک گفت. سپس از شهرام گیل آبادی، مدیرعامل خانه تئاتر که در زمانی کوتاه این مراسم را تدارک دیده است، قدردانی کرد و از او دعوت کرد تا به روی صحنه بیاید.
گیل آبادی ضمن تشکر از همه کسانی که در برگزاری این مراسم نقش داشته‌اند گفت: بعضی از آدم ها آنقدر آسمانشان بلند است که همیشه حضور دارند. رکن الدین خسروی هم از همان دسته است و حتی زمانی که جسمش در بین ما نیست موجب می‌شود که ما دور هم جمع شویم.
وی افزود: اگر ما امروز به مناسبت تولد رکن الدین خسروی به دور هم جمع شده ایم به پشتوانه بزرگانی همچون ایرج راد، بهزاد فراهانی و اصغر همت و دوستان دیگر است که زمانی که طرح این مسئله شد از آن استقبال کرده و به ما انرژی تکریم از یک معلم خوب را دادند.
مدیرعامل خانه تئاتر ادامه داد: من این افتخار را داشتم که دو ترم شاگرد استاد خسروی باشم و چند نکته را از ایشان آموختم. اول اینکه کارگردانی خلق جهانی تازه است. بارها این جمله را از ایشان شنیدم. نکته دوم اینکه هر کسی معلم نمی شود مگر اینکه آدم هایی که با آنها مواجه است را بفهمد و نکته سوم اینکه منابع انسانی و آدم ها باید گرامی اندیشیده بشوند و معرفت آنها با ارزش دیده شود. همه آدم ها توانمندی هایی دارند و می توان از آن در جهت مثبت بهره گرفت.
وی سپس از بی توجهی به بسیاری از هنرمندان پیشکسوتی که اکنون به دلیل کهولت سن در کنج خانه نشسته اند ابراز تاسف کرد و افزود: تک تک این افراد همچون رکن الدین خسروی وسعت این را دارند که ما را دور هم جمع کنند. متاسفانه به دلیل بی توجهی کشور به منابع انسانی این افراد موجب شده است که آنها مورد بی توجهی قرار گیرند و کسی به آنها سرکشی نکند و در نتیجه فضای ملی هم نسبت به آنها بی توجه باشد.
گیل آبادی ادامه داد: خوب است که یاد بگیریم تا هستیم نسبت به هم مهربان باشیم و عشق بورزیم که زمانی که نبودیم با اشاره ای یک جمع این‌چنینی به خاطر ما گردهم بیایند و با بهترین جملات از ما یاد کنند. پس یاد بود معنی ندارد یاد استاد خسروی همه جا در خاطر ما هست و خوشحالم که دور هم جمع شده‌ایم و هستِ یاد او را گرامی می داریم.
سپس مدیرعامل خانه تئاتر به اهداء کتابهایی که توسط رکن الدین خسروی به کتابخانه و مرکز اسناد خانه تئاتر اهدا شد و با همت ایرج راد حفظ و در این کتابخانه سازماندهی شد تا تداوم داشته باشند، اشاره کرد و افزود: تک تک این کتابها حس و دوست داشتنی های این استاد را تداعی می کنند. و کتابخانه و مرکز اسناد تئاتر به نام ایشان نام گذاری شد تا همیشه به یاد ایشان باشیم. ایشان یک معلم بودند چرا که ما را می فهمیدند و اگر هم تشری به ما می زدند به این خاطر بود که ما چیزی یاد بگیریم.
سپس گیل آبادی با خواندن این بیت از دیوان شمس مولوی؛ “زین دو هزاران من و ما ای عجبا من چه منم-گوش بنه عربده را دست منه بر دهنم”خاطر نشان کرد: عربده امروز من این است که این معلم‌ها فراوانند ای کاش نوع دیدنمان طوری باشد که در زاویه نگاهمان قرار بگیرند و درکشان کنیم.
وی از شهرام کرمی، مدیرکل مرکز هنرهای نمایشی، رجبی معمار، مدیرعامل خانه هنرمندان و حمید نیلی رئیس انجمن هنرهای نمایشی که در این مراسم حضور داشتند تشکر کرد و گفت: اکنون که یک تیم نمایشی منسجم همه جا کنار هم بوده ایم و دست در دست هم کار کرده ایم، بهترین فرصت است که به کنج منازل هم توجه کنیم و کسانی مانند کتایون ریاحی ،ژاله علو، صدیقه کیانفر، توران مهرزاد و … را ببینیم و دریابیم و هرکاری که از دستمان برایشان بر می آید، انجام دهیم.
پس از سخنان مدیرعامل خانه تئاتر کلیپی از فیلم هوشمند هنرکار درباره ی رکن الدین خسروی پخش شد. سپس از ایرج راد، رئیس هیات مدیره خانه تئاتر به عنوان سخنران بعدی این مراسم دعوت شد.
ایرج راد خسروی را زنده و ساری و جاری دانست و گفت: شاگردان خسروی نه تنها او را تکرار می کنند بلکه سعی دارند با توجه به وضعیت امروز و به شکلی تازه تر آن را تکامل ببخشند و تئاتر را به گونه ای که او برایش اهمیت قائل بود ادامه دهند و راه او را نسل به نسل در جریان سازندگی فکر و توانمندی و اعتبار و باور به هنر و فرهنگ وانسان و اندیشه سازی انتقال دهند.
راد افزود: ما سیزده هزار جلد کتاب از خسروی داریم که اطمینان کامل دارم که همه آن سیزده هزار جلد را خوانده است و پاورقی ها و یادداشت های خسروی در کتاب ها گواه این حرف است. و تمام این نشانه ها نشان می دهد که او نه تنها یک بار بلکه بارها این کتاب ها را خوانده است و این نشانه عشق و علاقه خسروی به جستجوی مطالب تازه در تئاتر و کشف راه های تازه برای ارتباط با تماشاگر تئاتر بوده است.
سپس مدیرعامل خانه تئاتر تاریخچه ای از زندگی هنری خسروی بیان کرد و گفت: رد پای خسروی را در جهات مختلف تاریخ تئاتر ایران می بینیم. او کارهای مختلفی را به روی صحنه آورده است که همواره مورد توجه قرار می‌گیرد که از کیفیت تازه و نو‌تری برخوردار است.
راد ادامه داد: پس از بازگشت خسروی به ایران اولین کاری که به صحنه برد لبخند باشکوه آقای گیل نوشته اکبر رادی بود که من افتخار حضور در این نمایش را داشتم. بازیگرانی که در این نمایش حضور داشند هر یک از جایگاه بالایی برخوردار بودند. بازیگرانی همچون جمیله شیخی، محمد علی کشاورز، سروش و … در این نمایش حضور داشتند اما همه مانند یک شاگرد حضور پیدا می کردند به تمرین می پرداختند. مانند گروهی که برای کشف یک ناشناخته در راهی پا می گذاشتند و خسروی مانند راهنمای گروه تک تک این افراد را برای رسیدن به آن مقصود راهنمایی می کرد.
وی افزود: او بسیار دقیق بود و لحظات برایش با اهمیت بود. کسی را به یاد ندارم که در سر تمرین های خسروی دیر رسیده باشد. بسیار سخت گیر و در عین حال بسیار با محبت و عاطفه بود. تمرین ها با خسروی ساعت نداشت. این برای همه مهم بود که چه چیزی یاد می گیرد و چه چیز را کشف می کند. این عاطفه و صمیمیت چیزی بود که با خسروی وجود داشت و متاسفانه امروز من آن را پیدا نمی کنم.
او تاکید کرد: ما امروز افراد توانمند و خلاق زیادی داریم اما متاسفانه ارتباطی که در گذشته بین استاد و شاگرد بود از بین رفته است. ارتباطی که بین مرید و مراد بود. قطع این ارتباط لطمه شدیدی به ما زده است. خسروی بسیار اندیشه ورز و یک انسان واقعی بود و آرزو می کنیم که شاگردان خوبی برای خسروی باشیم.
در ادامه دونوازی آناهیتا ایرانی پارسار، نوازنده ویولون سل و کسانا ریحانیان نوازنده ویولون برای حضار اجرا شد.
سپس پیام صوتی سیمین خسروی، همسر رکن الدین خسروی پخش شد. در این پیام آمده بود: “خوشحالم که بنای خانه تئاتر به بهره برداری رسیده است. داشتن مکانی مستقل یک ضرورت و حق مسلم دستندرکاران تئاتر است که خوشبختانه با تلاش آقای ایرج راد و دیگر عزیزان این امر مهم میسر گردید. زمانی که خسروی در قید حیات بود آگاهانه و با میل باطن کتابهایش، در واقع همه ی اندوخته مادی و معنوی زندگیش را به خانه تئاتر اهدا کرد. نباید فراموش کنیم که هر ورق این کتابها نشانی از شیفتگی خسروی به تئاتر ایران است. در آن زمان هنوز این مکان به مرحله بهره برداری نرسیده بود حال با اتمام بنای خانه تئاتر این کتاب ها از اسارت کارتن ها رها و به قفسه بر می گردد. نمی دانم در حال حاضر کتابخانه تا جه اندازه آماده بهره برداری علاقه مندان است ولی امیدوارم آماده شدن آن نیاز به زمان زیادی نداشته باشد. می خواهم از این زمان استفاده کنم برای سپاس و قدردانی از آقایان ناصر دیانت و احمد ارجمند که در غیبت بیست ساله من و خسروی که مسئولیت نگهداری و جابه جایی این حجم از کتاب را به عهده داشتند. در پایان لازم است از عزیزانی که در برپایی این برنامه سهیم بودند و همینطور از مدیرعامل محترم و هیات مدیره خانه تئاتر صمیمانه سپاسگذاری کنم. با تبریک عید نوروز و مهر بسیار: سیمین خسروی”.
پخش کلیپی از نمایش اودیپوس به کارگردانی رکن الدین خسروی بخش دیگر بزرگداشت بود که در ادامه پخش شد. پس از آن مسعود دلخواه، شاگرد رکن الدین خسروی سخن گفت.
دلخواه گفت: من در آمریکا بیشتر از خسروی سخن گفته ام تا در ایران. زمانی که در آمریکا دانشجو بودم زمانی که می گفتند کدام کارگردان شما را بیشتر تحت تاثیر قرار داده اند من می گفتم رکن الدین خسروی و شروع به معرفی او می کردم.
شاگرد خسروی ادامه داد: من مسعود دلخواه، شاگرد رکن الدین خسروی بوده، هستم و خواهم بود. الان مرداد 1357 است و من از پله های دانشکده هنرهای دراماتیک بالا می روم تا برای قبولی در این دانشگاه مصاحبه عملی شوم. درون اتاق مصاحبه دکتر فروغ، یک طرف او دکتر پرتو با همان اعتماد به نفس همیشگی اش و کنار دست او رکن الدین خسروی و کنار او حمید سمندریان و اسماعیل شنگله نشسته اند و یک نفر دیگر که یادم نمی آید. من علیرقم قبولی در رشته پزشکی و مهندسی با تیپی با موهای هیپی و شلواری دم پا کشاد و تیشرتی با نقش و نگار آن روزها وارد اتاق شدم. دکتر فروغ تا من را دید نا امیدانه گفت تو هم حتما یکی از همین بچه قرتی ها هستی که هیچ جا قبول نشده و فکر کرده بازیگری کار ساده ای است. رکن الدین خسروی نفسش حبس شد چون پس از آزمون عملی که خودش از ما گرفته بود خیلی دوست داشت که من قبول شوم. اینجا بود که من گفتم نه من با وجود قبول در رشته پزشکی و مهندسی به این رشته آمده ام. اینجا بود که خسروی خیالش راحت شد و یک نفس راحت کشید. در ترم دوم رکن الدین من را برای پیوستن به گروهش انتخاب کرد.
دلخواه ادامه داد: دلم می خواهد در یک جلسه مفصل در خصوص روش کار رکن الدین خسروی سخن بگویم. متاسفانه صدا و یا فیلمی از روش کار ایشان نداریم. از روش کار بسیاری از بزرگان دیگر تئاترهم چیز در دست نداریم تا بفهمیم روش کار آنها با بازیگر چگونه بود. روش کار خسروی معروف به این است که از چوب خشک هم بازیگر می ساخت. من هرچه در بازیگری و کارگردانی یاد گرفتم را مدیون رکن الدین خسروی هستم.
وی افزود: آمریکا که نمایش دایی وانیا را اجرا کردم و فیلم آن را به آقای خسروی نشان دادم. نسشت لحظه به لحظه ی آن را نگاه کرد و من را با اعتماد به نفس راهی کرد و آن موقع بود که فهمیدم راه را درست آمده ام.
دلخواه سه نکته در مورد خسروی گفت:
۱: قبل از اینکه هنرمند باشی انسان باش.او می گفت مهم این نیست که در چه هنری کار می کنی اگر انسان نباشی آن هنر ارزشی ندارد.
۲: خسروی قبل از هر ایدئولوژی یک هنرمند بود و در گروهش سلیقه ها و اندیشه های مختلف وجود داشت. هر که بخواهد خسروی را در یک ایدئولوژی خاص محدود کند اشتباه می کند.
۳: کار کردن با نسل جوان. خسروی در کارهایش تلفیق نسل ها را داشت. در کنار حرفه‌ای‌ها از نسل جوان هم استفاده می کرد. در این مورد می توانم ادعا کنم که فرزند خلف خسروی هستم و چه در ایران و چه زمانی که در خارج کار کرده ام همواره نسل جوان و قدیم تر ها را کنار هم قرار داده ام.
امیدوارم نسل جوان بتوانند بیشتر با بزرگان هنر خود آشنا شوند. و از کسانی همچون اکبر زنجان پور، بهروز بقایی، ایرج راد و … که با رکن الدین خسروی کار کرده اند خاطرات خود را بگویند تا ما از این طریق به شیوه کار او پی ببریم.
پس از سخنان دلخواه کلیپی برگرفته از فیلم زندگی رکن الدین خسروی ساخته مانی میرصادقی پخش شد و در ادامه صدیق تعریف خواننده کشورمان قطعه ای آوازی و تصنیف مرغ سحر را اجرا کرد که حضار هم با وی همراهی کردند.
پس از آن بهزاد فراهانی، رئیس هیات مدیره انجمن بازیگران خانه تئاتر که در شورای نویسندگان با رکن الدین خسروی همکاری داشته است سخن گفت.
فراهانی گفت: لازمه سخن گفتن از خسروی زندگی کردن با اوست. من در شورای نویسندگان بیشتر مشکلات فرهنگی ادبی و سیاسی داشتیم لذا این اجازه را به خود نمی دهم تا درباره منش،کنش و رفتار خسروی سخن بگویم. اما کارهایی که از او دیده ام بسیار فاخر بوده اند. زمانی که خسروی کاری را به صحنه می برد استادان نمایش و شیفتگان تئاتر می رفتند تا از او بیاموزند.
ما در تاریخ پنجاه شصت ساله هنر کشورمان اساتید بزرگی همچون نوشین، سرکیسیان، مفید، جهان بخش، بیضایی و… را داریم و رکن الدین خسروی نیز همچون سمندریان بزرگ شاگردان بسیاری را پرورش داده است که می‌شود به آنها افتخار کرد.
فراهانی افزود: زمانی که خسروی در بند شد رفتن را بار بست و این فاجعه ای است که هنوز هم نمی توان به آن پاسخ داد. بسیاری رنج پنجاه شصت ساله خسروی را نادیده گرفتند و موجب رنجش او شدند. کوچ خسروی به فرنگستان غزل خداحافظی او بود.
او افزود: تجربه به من ثابت کرده است که هر کس که بیشتر از من می دانست بهتر و زیباتر از من خلق می کرد. و پس از بیرون آمدن از تئاترش انباری از تفکر و دلشوره و بسیاری از خصوصیات تماشاگر سالم بودیم. بزرگترین تئاتر عمرم را در این ملک دیدم. در پاندورای سمندریان و پهلوان اکبر بیضایی به کارگردانی جوانمرد دیدم. مشایخی و فنی زاده دیگر کم ساخته می شوند و این به دلیل دانش آنهاست.
وی ادامه داد: متاسفانه ما در دورانی زندگی می کنیم که همه اش ضد هنر و بازدارندگی هنری بوده است. در این سن و سال به جرات می گویم که هر گاه به تئاتر خوبی رفتم آن تئاتر متعلق به افراد اندیشه ورز بود کسانی که عاشق عاشقی بودند که دیگر کاروان آن رفته است. ما در این مملکت تئاتر مختص سرمایه داری نداشتیم که اکنون در حال پیشروی است و این مربوط به مدیریت خدشه دار هنری این کشور است.
خسروی اندیشه ورز بزرگی بود که همه این ها را به شاگردانش آموخته است. خسروی بزرگان زیادی را پرورانده است. او گوهری بود که در همه جا پرورش پیدا نکرده و من به همکاری با او افتخار می کنم. او معنی عدالت اجتماعی، دمکراسی و فرصت دادن به دیگران را به ما یاد داده است.
در ادامه تصنیف “لی لی لی حوضک” با اجرای صدیق تعریف و دونوازی ویولون و ویولن سل، پس از سخنان فراهانی برای حضار شد و پس از آن تریبون آزاد به میان حضار رفت و شاگردان رکن الدین خسروی همچون فریبا کامران، آتیلا پسیانی و فروغ قجابگلی از تجربه خود با رکن الدین خسروی برای حضار سخن گفتند.
فریبا کامران ضمن ابراز ادامه مسیر خسروی تکه ی وداع با ژان کریستف از رومن رولان را برای حاضرین خواند.
آتیلا پسیانی نیزگفت: امشب تولد عمو رکنی است و پس اولین تجربه بازیگری خود در نمایش حکومت زمان خان، به کارگردانی او شیفته رفتارهای عمو رکنی بودم. و بزرگتر که شدم متوجه شدم او در نسل خود استثنایی است و اینکه چگونه می تواند تئاتر علمی و عملی را با یکدیگر تلفیق کند و خوب پیش ببرد. من این تجربه را داشتم که بسیاری از هم نسلان مادرم من را نصیحت کنند و از آن بهره ببرم اما عمو رکنی هرگز من را نصیحت نکرد و این یک تفاوت بزرگ دیگر او با دیگران بود.
در ادامه مراسم میهمانان کیک تولد رکن الدین خسروی را بریدند و در پایان، از تابلوی کتابخانه و مرکز اسناد خانه تئاتر با نام “دکتر رکن الدین خسروی” پرده برداری شد.
